Pesah Agadasındaki Çocuklar

Bu Şabat okuyacağımız Bo perşasında Pesah Agadasından tanıdığımız bazı cümlelere rastlarız.

Bu peraşada Tanrı, onuncu belayı Mısırlılara getireceğini Moşe’ye söyler. Diğer yandan bu beladan hemen sonra İsrael oğullarının Mısır’dan çıkacaklarını haberdar ederken, bu olayın nesiller boyunca kutlanacağını da Moşe aracılığı ile emreder.

Pesah bayramı olarak tanıdığımız bu kutlamanın nesilden nesile aktarılabilmesi için erginler ile onların çocukları arasında bir diyaloğun var olması gerektiğini, Tanrı Moşe aracılığı ile dört değişik şekilde yazar Tora’da. Bunların üçü Bo peraşasındadır. Dördüncüsü Devarim kitabında Vaethanan peraşasındadır. Bu diyalog girişimleri Pesah Agadasına dört değişik tipteki çocuğa, Pesah’ı kutlamanın sebebinin ne olduğunun nasıl anlatılması gerektiği şekli ile yansımıştır .

Bu dört tip, akıllı, kötü, saf ve soru sormayı bilmeyen çocuklardır. Diyaloğun girişimi çoğunlukla çocuktan gelir.

Ancak bu gerçekleşmezse ergin bu diyaloğu başlatmalıdır.

Perşamızdaki üç diyaloğa yazılış sırasına göre bir göz atalım.

Oğlunuz size “sizler için yaptığınız bu iş nedir?” diye sorduğunda… (Şemot 12, 26)

Erginlerin yaptığı iş, Bet Amikdaş var olduğunda, her ailenin yaptığı Pesah kurbanıdır. Günümüzde bunun anısına bizler Seder’i yapar ve Pesah Agadasını okuruz. Tora, bu ilginç işi (günümüzde Seder’i) gören çocuğun soru soracağından emindir. Dolayısı ile ona verilmesi gereken yanıtı da söyler.

Ona “bu, Ad’ için, Mısırlıları vururken İsrael oğullarının evlerinden atladığı ve evlerimizi kurtardığı için, yaptığımız Pesah kurbanıdır” dersiniz … (Şemot 12, 27)

Bugün bizler “yaptığımız Pesah kurbanıdır” yerine “yaptığımız Sederdir” diye cevabımızı verebiliriz. Ancak, çocuğun sorusunda “sizler için” tabirini kullanması bilginlerimizi rahatsız eder. Onlara göre bu soruda çocuk, “bizler” sözünü kullanarak kendini de yapılan bu törene katılan biri olarak görmelidir. Bu yüzden bu diyaloğu “kötü” çocuğa atfederler. Agadada, bu soruya verilen cevap yukarıdaki pasuk değil de “soru sormasını bilmeyen” çocuğa verilen ve birazdan açıklayacağımız, sözlerdir.

Pesah hakkında, ergin ve çocuk arasında geçmesi beklenen ikinci söyleşi aslında erginin girişimindeki bir monologdur.

Ve o günde oğluna şöyle söyleyeceksin: “Ben Mısırdan çıkarken, bu nedenle, Ad’ benim için yaptı” (Şemot 13, 8)

Bu pasuğu daha iyi anlayabilmek için her bir bölümünün ardında neyin kastedildiğini açıklamak gerekir.

“O gün” Pesahı kutladığımız Seder gecesidir. Bu gecede Mısırdan sanki şahsen çıkmış gibi hissetmek gerekmektedir. Ulu Tanrı da Mısırdaki iyilikleri ve mucizeleri benim için yapmıştır.

“Bu nedenle” sözlerindeki “bu” nedir? Açıklama hemen evvelki üç pasuktadır.

Ad’, atalarına sana vereceğine yemin ettiği, süt ve balın aktığı, … topraklara seni getirdiğinde, bu ayda, bu işi yapacaksın. Yedi gün matsa (hamursuz ekmek) yiyeceksin ve yedinci gün Ad’ için bayramdır. Yedi günde matsa yenilecek, senin sınırlarının içinde sana ait hamurlu görülmeyecek, sana ait hamur mayası görülmeyecek. (Şemot 13, 5-7)

Kısacası, ben Mısırdan çıkarken ulu Tanrının bütün o iyilikleri ve mucizeleri yapmasının sebebi, benim bugün Pesah bayramını onun emrettiği şekilde (matsa yiyerek ve hamurlu yemeden ve sahipliğimde bulundurmadan) kutlayacağımı bilmesidir. Başka bir deyişle İsrael oğullarını Mısır’da kurtaran sevap, geçmişte yaptıkları bir şey değil de gelecekte yapacakları, tanrının emirlerine uymalarıdır.

Agadayı yazan bilginlerimize göre bu hem soru sormasını bilmeyen hem de soruyu sorarken kendini kutlamanın haricinde tutan çocuklara verilmesi gereken açıklamadır. Hatta Agadaya göre, kendini Pesah kutlamasının dışında bırakan, eğer Mısır çıkışı döneminde yaşasaydı esaretten kurtulma muradına eremezdi.

Peraşamızdaki, ergin ve çocuk arasında geçmesi beklenen üçüncü söyleşi basit ve kısa bir diyalogdur.

Yarın oğlun “bu nedir?” diye sorunca, ona “Ad’, kol kuvveti ile bizleri, Mısır’dan, kölelik evinden çıkardı” dersin. (Şemot 13, 14)

Bu söyleşinin asıl konusu, behorların, yani ilk doğan erkek çocukların ve hatta hayvanların tanrı huzurunda bir nevi takas töreninden geçmeleri gereksinimidir. Bu töreni bugün bizler “Pidyon Aben” diye biliriz. Bu törenin sebebi de İsrael oğulları behorlarının, Mısır çıkışı gecesinde tanrı tarafından ölümden kurtarılmış olmasıdır. Dolaylı olsa da erginle çocuk arasındaki bu diyaloğun Mısır çıkışı ile ilgili olması nedeni ile, bilginlerimiz bu sözleri Agadaya katıp onu “saf”, başka bir deyişle kendini basit sözlerle belirten çocuklara uygun görmüşlerdir. Dikkati çeken bir ek nokta da Mısır’dan çıkanlara “bizleri” yani birinci çoğul şahıs olarak hitap edilmesi ve bu şekilde soruyu soranın ve de cevabı verenin Mısır çıkışından bugüne kadar aynı millete ait olma mesajının verilmesidir.

Akıllı çocukla ilgili sözleri, fırsat olursa, Vaethanan peraşasında ele alabiliriz. Orada da, İsrael oğulları milletine ait olma hislerinin kuvvetlendirilmesi için erginlerin bu mesajı çocuklara aktarmalarının gerekliliği belirtilmektedir.