Hanuka’da Karanlığı Kovduk

Bu Şabat okuyacağımız Vayeşev peraşası, bu sene aynı zamanda Hanuka’nın Şabatına rastlar. Bu vesile ile haftanın peraşasından biraz ayrılıp Hanuka ile ilgili bazı bilgileri huzurunuza getireceğim.

Vayeşev ile Hanuka arasında bir ilişki kurmak istersek bir taraftan peraşamızın Yaakov’un oğlu Yehuda’dan genişçe bahsettiğini ve İsrael krallık soyunun ondan geldiğini ve diğer taraftan Yehuda Amakabi’nin Yunan zulümlerin ve Hanuka olaylarından sonra, krallığı yeniden İsrael oğullarına geri kazandırmasını belirtebiliriz.

Hanuka ile ilgili dini adetler, Yahudiler arasında, en yaygınca bilinen ve uygulananlardandır. Bu bayram geldiğinde kim Hanukiya yakmaz ki?

Hanuka bayramının ihrazı ile sonuçlanan tarihi olayları değişik kaynaklardan öğreniriz. Bunlar, Makabim I (מקבים א'), Makabim II (מקבים ב'), Yosef ben Matatya’nın yazdığı קדמוניות היהודים, Megilat Taanit ve Talmud Bavli olarak eskiden yeniye doğru sıralanabilir. Bu yazımda olaylara en yakın dönemde kaleme alınan Makabim I ve Makabim II’den bahsetmek istiyorum. (Makabi kelimesi, orijinalde, ק harfi ile yazılır. Kuvveti simgeleyen מקבת – çekiç kelimesinden gelir .)

Her iki kitabın Yunancası ve İbraniceye tercümeleri, Yahudi tarih ve kültürünü muhafaza etmeyi amaçlayan kişi ve örgütler tarafından ve akademik seviyede incelenmektedir.

Değişik tarihi kaynaklara göre Bet Amikdaş Yehuda Amakabi’nin komutasındaki kuvvetler tarafından Yahudi takvimine göre 3597 (M.Ö. 165) yılında kurtarılmıştır.

Tahminen Hanuka olaylarından yaklaşık 10-40 sene sonra yazılan Makabim I, orijinalinde İbranice idi. Hatta Yetmişin Tercümesi (תרגום השבעים) olarak bilinen, bütün Tanah’ın Yunan diline tercümesine dahil edilmişti. Ancak, bugün bilinen Tanah’a dahil edilmemiştir. Herhalde, bu yüzden İbranice metni kaybolmuş ve sadece Yunanca metni geriye kalmıştır. 19. Yüzyıldan bu yana değişik bilimsel girişimlerle tekrardan İbraniceye çevrilmiştir.

Kitap İskender’in İmparatorluğundan kısaca bahsettikten sonra, ondan 5 dönem sonra Suriye hükümdarı olan Antiyohos Epifanes ile birlikte teferruata girer. Bet Amikdaş’ın nasıl putlarla ihlal edildiğini, Yahudilere konulan dini yasakları ve eziyetleri, Matityau’nun isyanını ve onun oğullarının ne şekilde örgütlenip karşı savaş açtıklarını anlatır. Kitabın 4. bölümü, 41. pasuktan itibaren Bet Amikdaş’ın Yehuda Amakabi’nin komutasındaki kuvvetler tarafından geri alındığını ve putlardan temizlenip yeniden faal duruma getirildiğini anlatır. 25 Kislev sabahı şöyle tarif edilmektedir kitapta:

“9. ay Kislev’in 25’inde 148. yılda (İskender’in İmparatorluğuna göre sayılan yıllar) sabah erken kalkarlar. Yeni kurdukları Mizbeah’da, Tora’da yazılı olduğu gibi, Ola kurbanını yaparlar. Yabancıların onu kirlettikleri aynı tarihte, harp, keman, ziller ve şarkılarla onu (Bet Amikdaş’ı) yeniden kullanıma açarlar. Bütün millet yüzleri üzerine secde ederek dua ederler ve zaferleri şerefine gökleri mübarek kılarlar. Mizbeah’ın yenilenmesini 8 gün kutlarlar ve çeşitli minnet kurbanları yaparlar. Avluyu altın süslerle süslerler, kapıları ve odaları yenilerler ve onlara kapılar yaparlar. Halkın arasında büyük bir sevinç vardır ve düşmanların utancı bertaraf edilmiştir. Yehuda, kardeşleri ve bütün İsrael halkı, Mizbeah’ın yeniden açılmasının, bu zamanda, 9. Ayın 25’inde ve her sene neşe ve sevinçle kutlanmasına karar verirler.”

Makabim II, Yeruşalayim’den İskenderiye’deki Yahudi cemaatine yollanan ve Hanuka olaylarını anlatan (uzunca) bir mektup sonucu yazılmıştır. Bu mektup 29 Kislev’de, 8 gün boyunca kutlanılmasına karar verilen bayramın İskenderiye Yahudi cemaati tarafından da kutlanılması gerektiğini belirtmektedir. Orijinalde Yunanca yazılmıştır. Kitap İskender İmparatorluğu yıllarına göre 188 yılında yazıldığını belirtmektedir. Bu da Makabim II’nin Hanuka olaylarından yaklaşık 40 yıl sonra yazılmış olduğunu göstermektedir. Kitabın 10. bölümünün 6. pasuğu bizlere, Makabim I’de yazılı olmıyan, ek bir bilgi vermektedir.

Yabancıların onu kirlettikleri aynı günde, Kislev ayının 25’inde, Bet Amikdaş’ın temizlenmesi gerçekleşti. Kısa bir zaman evvel, Sukot bayramında, dağlarda ve mağaralarda başıboş dolaşan hayvanlar gibi oldukları kötü günleri hatırlayarak, Sukot bayramı gibi, bayramı sekiz gün boyunca sevinçle kutlarlar.

Bu bizlere bayramın neden 8 gün olarak ihraz edildiğini başka bir açıdan belirtmektedir.

Hanuka boyunca dualarımıza eklediğimiz bölüm de sadece Makabim I ve II de anlatılanları yansıtmaktadır.

“Matitya’nın zamanında, … ve ardından oğulların tapınağına gelirler, avlunu boşaltırlar, kutsal yerini temizlerler, kutsal bahçelerinde mumları yakarlar ve bu yeniden açılışın sekiz gününü methetme ve teşekkür için ilan ederler…”

Yahudiliği silmek isteyenleri simgeleyen karanlığı, Hanukiyanın ışıkları ile aydınlatmaya çalıştığımız nice Hanukalara.