Bu emirleri nasıl anlıyacağız?

Bu şabat okuyacağımız Mişpatim (משפטים) peraşası, Tora’da bulnan 613 emrin 53ünü içerir. Bunlardan sadece altısını içeren üç pasuğu ele alacağız.

(613 sayısı tartışma konusu değildir. Ancak, emirlerin listesi değişik yorumcular arasında küçük farklılıklar gösterebilir. Bu yazıda Sefer Ahinuh kitabına da yansıyan Arambam’ın listelemesini kullanacağız.)

Bu pasukların Türkçeye tercümelerini tamı tamına yapmak, mümkün olmadığından, kanımca en yakın tercümesini İbranice kaynağı ile birlikte huzurlarınıza getireceğim. Şemot kitabının 23. bölümünün ilk üç pasuğunun, emirlere göre ayrıldıktan sonra, tercümesi şöyle:

Boş yere işitme (לֹא תִשָּׂא, שֵׁמַע שָׁוְא)

Kötü ile, acımasız şahitliği için elbirliği yapma (אַל-תָּשֶׁת יָדְךָ עִם-רָשָׁע, לִהְיֹת עֵד חָמָס)

Kötülük için çoğunluğun ardından gitme (לֹא-תִהְיֶה אַחֲרֵי-רַבִּים, לְרָעֹת)

Münakaşada eyilime göre cevap verme (וְלֹא-תַעֲנֶה עַל-רִב, לִנְטֹת)

Çoğunluğa göre yönlendirilsin (אַחֲרֵי רַבִּים--לְהַטֹּת)

Münakaşasında, zayıfı tercih etme (וְדָל, לֹא תֶהְדַּר בְּרִיבו)

Basit kelime anlamı zor olan bu emirleri anlıyabilmek için “sözlü Tora” ya (Talmud’a) başvurmaktan başka çaremiz yok herhalde. Herbir emrin Talmud’dan esinlenerek bilinen açıklamasına kısaca bakalım.

1 Boş yere işitme - Bu, hakimlere verilen bir emirdir. Hakimler bir davayı müzakere ettikleri zaman herbir tarafın sözünü karşı tarafın da huzurunda işitmelidirler. Davacı veya dava edilen tarafın verecekleri şahitlik karşı tarafın bulunmadığı bir celsede yer alırsa, bu, “boş yere işitilmiş” bir şahitlik olarak sayılacaktır ve dikkate alınmamalıdır.

2 Kötü ile, acımasız şahitliği için elbirliği yapma – Hakimler, kurallara saygı göstermeyip sürekli suç içinde yaşıyan kimselerin verecekleri şahitliğe dayanmamalıdırlar. Talmud’a göre, suç içinde yaşamayı seçen bir kimsenin, kendine bile saygı ve merhamet göstermediğiden, başkalarını ilgilendiren olaylar hakkında şahitlik verirken, saygılı ve merhametli olmasını varsaymak çok büyük bir problemdir. Şahit olabilmek için kanunlara uyan bir kişi olmak gerekir.

3 Kötülük için çoğunluğun ardından gitme - Talmud bilginlerimiz, bu emri geleneğe göre yorumlarken bunun insan hayatı ile ilgili bir davayı müzakere eden hakimlere söylendiğini belirtirler. Bilindiği gibi, dinimiz bazı suçlarda ölüm cezasını öngörür. Buna göre “kötülük”, verilmesi mümkün olan ölüm cezasıdır. Eğer, bir hakim böyle bir davayı inceliyen bir mahkeme kurulunda vazifeli ise, ve bu hakim kendi oyunun çok küçük bir çoğunlukla “kötü” bir sonuca varılacağını biliyorsa, bu “çok küçük” çoğunluğa sebep olmamakla emredilmektedir. Dolayısı ile mahkeme heyetinin küçük bir çoğunlukla ölüm cezası vermesi mümkün olmamalıdır.

4 Münakaşada eyilime göre cevap verme - Herhangi bir dava ile ilgilenen bir mahkeme heyetinde oturan hakimlerden bahsedilmektedir. Bu emre göre, heyette oturan bir hakim, çoğunluğun eyimli olduğu veya daha tecrübeli sayılan diğer hakimlerin eyilimli olduğu kararı benimsemek yerine sadece ve sadece kendi anlayışı ile karar vermelidir.

5 Çoğunluğa göre yönlendirilsin - Bu emirde bir mahkeme heyetinin nasıl karara ulaşacağından bahsedilmektedir. Yukarıda belirtilen üçüncü ve dördüncü emirler, hakimin şahsi kararını verirken uyması gerektiği kurallarla ilgilidir. Herbir hakim tüm gayretini sarfettikten sonra, halen heyet üyeleri arasında, karar hakkında, fikir ayrılığı varsa, heyetin kararı çoğunluğa göre olacaktır. Ölüm cezası dışında, bir kişilik çoğunluk bile yeterlidir. (Yahudi kurallarına göre, mahkeme heyetinin kararından sonra, hangi hakimin azınlıkta veya hangi hakimin çoğunlukta olduğu beyan edilmemelidir.)

6 Münakaşasında, zayıfı tercih etme - Hakimin huzuruna getirilan bir davadan bahsedilmektedir. Dava iki kişi arasında veya tek bir kişinin kanuna aykırı davranışı ile ilgili olabilir. Her iki durumda davalının maddi durumu (fakir olması) karara etki etmemelidir. Hakim hükmünü verirken sadece deliler ve şahitlerin söylediklerine dayanmalıdır.

Sözlü Tora’nın Talmud aracılığı ile getirdiği açıklamalar olmasaydı, yukarıda örneklerini gördüğümüz emirlerle nelerin kastedildiğini anlıyabilirmiydik?