Türkiyeli Yahudiler ve İsrael’deki Türkiyeliler…

Türkiye-İsrael ilişkileri son ara yine gündemde. Ben daha özel bir alana, iki ülkede yaşayan Yahudi toplumları arasındaki ilişkilerin seyrine değinmek istiyorum.

Yıl 1986, Türkiyeliler Birliğinin başkanı olduğum yıl. O günkü adıyla Türkiye Hahambaşılığı Fahri Danışmanlar Kurulu Başkanı Av. Jak Veissid diğer bir danışman ile sessizce İsrael’e gelir, kimseye görünmez ve geri döner. Veissid, toprağı bol olsun, 1973 - 1991 yılları arasında “kayadez” ve “low profile” politikasının hüküm sürdüğü Türk Yahudi toplumunun fiilen başkanlık görevini yürüttü.

Bu yıllarda yönetimin endişesi, o güne dek İsrael’e göç eden 50 bin civarında Yahudi’nin bu tercihlerinin Türkiye’ye karşı bir sadakatsizlik göstergesi olarak algılanması ihtimaliydi. Ayrıca bu dönemde kurum ve derneklerin uluslararası kuruluşlarla işbirliği yapması hem dernekler, hem de vakıflar yasasına göre mümkün değildi .

Türkiye-İsrael ilişkilerinin gelişmesinde, ABD’de yaşayan ve Türkiye lehine bir lobi oluşturma çabası içinde bulunan Dr. Cengiz Kevenk adlı bir kişinin, dönemin Cumhurbaşkanı Turgut Özal’a gönderdiği; “İsrail’de yerleşmiş Türkiyeli Yahudilerin bu amaçla önemli bir köprü oluşturabilecekleri” mesajını içeren rapor bir dönüm noktası oluşturdu.

Rapor ciddiye alındı, Türkiye’de Turgut Özal’ın desteği ile Jak Kamhi’nin başkanı olduğu 500. Yıl Vakfı, Amerikan Yahudi lobisine erişerek Rum ve Ermeni tasarılarını akamete uğratmaya (sonuçsuz bırakmaya) çalıştı. İsrael’de de Türkiyeliler Birliği ve MORİT aynı amaca hizmet etti. Bu durumda 1990’lı yıllardan başlayarak Türkiye Yahudi Toplumu ile İsrael’deki Türkiyeliler arasında bağlar güçlendi ve işbirliğine gidildi.

Düşünebiliyor musunuz İsrael’de Türkiyeliler Birliği, İsrael’in Bağımsızlığının 50.yılını kutluyor. Bu görkemli kutlamalara daha evvelce ortada görünmekten bile ürken Türkiye Yahudi Toplumu bir heyet göndererek katılıyor. Düzenlenen bu gezinin amacı iki ülke Yahudi toplumları arasında somut katkılar sağlamaktı.

Heyette Cemaat Başkanı Av.Rıfat Saban, Başkan Vekili Daniel Navaro, Başkan Yardımcıları Avi Alkaş, İzi Aşkaner, eski dönem başkanı ve Müşavir Elio Behmuaras, İzmir Cemaat Başkanı Moris Bencuya, Sara Pardo, Şalom Gazetesi Koordinatörü Av.Yakup Barokas yer aldı. İstanbul Milletvekili Cefi Kamhi ve Türkiyeliler Birliği Başkanı Moreno Margunato tüm görüşmelere katıldılar. (Şalom, 24.Haziran.1998)

(Türkiye'den gelen heyet Devlet Başkanı Ezer Weizmann'ın köşkünde)

Heyet, Türkiye’nin İsrael Büyükelçisi Barlas Özener’i, Sefarad Baş Hahamı Rav Bakshi Doron, Aşkenaz Baş Hahamı Rav Meir Lau, Knesset Başkanı Dan Tihon ve Dışişleri Bakanlık müşavirlerinden Gidon Meir’i ziyaret etti.

Bu geziden ilginç bir anımı aktarmak istiyorum. Yeruşalayim’deyiz ve oldukça sıcak bir gün. Heyet olarak Dışişleri Bakanlığına gidiliyor. Görüşmede toplantı masasının etrafında Türkiye’den ceket ve kravatlı dokuz kişi, bir de kısa kollu gömlek, açık yaka ile Gidon Meir oturmakta.

Dışişleri yetkilisi Gidon Meir, paradoksal durumu biraz olsun yumuşatmak için her halde, İngiliz Mandası döneminde Ben Gurion’un başından geçen şu tarihi olayı anlatıyor:

“Ben Gurion İngiliz komiseri önünde… Komiser ona çıkışır: ‘Bu ne kıyafet, açık yaka, kısa kollu gömlek!..’ Ben Gurion yanıt verir; ‘Başbakanınız Churchil’den izin aldım.’ Komiser daha da öfkeli ‘nasıl olur?’ der. Ben Gurion açıklar: ‘İngiltere’de başbakanınızın makamındaydım, yine kısa kollu gömlek ile… Churchill bana git Filistin’de böyle giyin diye uyarıda bulundu’ der.

İsrail’in 50. Yıl kutlamaları vesilesi ile Türkiyeliler Birliği’nin düzenlediği tören bin kişilik Yafo Noga tiyatrosunda gerçekleşti. Törende İsrail geçmiş dönem Devlet Başkanı Yitshak Navon da hazır bulundu.

Coşkulu kutlamanın sunuculuğunu İsrail müzikallerinin yıldızı Rivka Raz ile tiyatro sanatçısı Nedim Saban üstlendi. Bir lazer gösterisi ile başlayan gecede Bat Yam Kültür Kulübü Tiyatro Ekibi “El Generosso” adlı Ladino lisanında kısa bir skeç sundu. Mathilda Sarano Kohen’in “Kuentos”larının ardından Bat Yam Kulübü Türk Müziği Korosu’nun seslendirdiği şarkılar ve Los Paşaros Sefaradis Grubu’nun konseri yer aldı. Kutlama, Dostluk Yurdu Derneği’nin Tiyatro Grubunun “Moiz en Yeruşalayim” müzikal komedisi ile son buldu.

Böylece, İsrael’in 50. Yılının kutlanması için düzenlenen gecede her iki ülkenin sanatçıları tam bir işbirliği içinde bulundular.

O dönemde dile getirilen; “500 yıllık misafirlik” veya “hoşgörü” gibi kavramları içeren söylemlere karşı çıkabiliriz. Ancak o dönemde, Türkiye Yahudi Toplumunun belli bir çekingenliği üstünden atmış, “low profile” siyasetinden uzaklaşmış ve belli bir değişim içine girmiş olduğu da bir gerçekti.

Peki, son yıllarda iki ülkede yaşayan Türkiyeli Yahudi toplumları arasındaki ilişkilerde durum nedir diye soracak olursak, yanıtı sizlerin vermesini isterdim… Belki fazla dışa vurulmayan bir gönül bağı ve temkinli bir işbirliği diyebiliriz.