Fake News ve Başbakan Bennett

Sosyal medya, haberlerin insanlar tarafından yaygın bir şekilde tüketilmesinin ve bilgiye kolay ulaşımın aracı haline gelirken -ki bu demokrasinin gelişmesi yönünden olumludur- diğer yandan da sahte haberlerin (fake news) yaygınlaşmasına olanak sağlayarak toplumlar üzerinde olumsuz etkiler yaratmaktadır.

Tıp alanında, özellikle covid-19 aşılarıyla ilgili yalan, yanlış haberlerin üretilmesi halk sağlığı açısından tehlike arz ederken, sosyal ağlarda Yahudi aleyhtarlığının ve ötekinden nefretin son derece tehlikeli boyutlara ulaştığına da tanık oluyoruz.

Medyanın büyük ölçüde özgür olmadığı, haberlerin iktidarın isteği doğrultusunda şekillendiği ülkelerde halk neye inanacağını bilmez, bu kısıtlamaların aşılabilmesi yönünde ana akım medyanın yanı sıra alternatif mecralar gelişir ve güç kazanır. Tabi bu alternatif mecraları kötü niyetle kullananlar da az değildir. Bu ülkelerde taraflı haberlerin yanı sıra, bolca yalan haber üretilir, halkın büyük bir kesimi komplo teorilerine inanmaya meyilli bir konuma getirilir.

Yazar-araştırmacı Mustafa Akyol, komplo teorilerinin Türkiye’de neden yaygın olduğunu açıklarken şu cümlelere başvuruyor: “Bizi önemli hissettiriyor. Bütün dünya bize karşı komplo kuruyorsa biz çok özel olmalıyız.” (1)

Ayrıca kimi kaynaklarda dillendirilen, “Yeni Türkiye dünyadaki tüm mazlumlar için küresel adaleti temsil ettiğinden, dünyanın tüm karanlık hükümdarları Türkiye’nin bu şanlı ilerleyişi karşısında paniğe kapılmışlardır” şeklindeki açıklamalar da bu düşüncenin bir uzantısıdır…

Öte yandan iktisatçı Selim Koru; Türk toplumunun, Türkiye’nin dünyanın az gelişmiş tarafına dahil olarak görülmesinden duyduğu rahatsızlığa dikkat çeker. Bu rahatsızlık komplo teorilerine uygun bir zemin hazırlar. (2)

Açık Toplum Enstitüsü’nün 2018 tarihli raporuna göre; Türk toplumu, medya okuryazarlığı konusunda Avrupa’da sondan ikinci sırada yer almakta ve bu durum, halkın yalan haberlere karşı korunmasız bir yapıya bürünmesine yol açmaktadır. Reuters Enstitüsü’nün 2018 tarihli Dijital Haber Raporu’na göre de, Türkiye açık arayla dünyada en fazla yalan haberin yayınlandığı ülke olmuştur. (3)

Kimi zaman Sinovac’tan esinlenilerek “Turkovac’ın faz-3 aşamasına 7 ayda ulaştığı” veya “10 yıllık bir gecikmeden sonra Kanal İstanbul için ilk kazmanın atıldığı” türünden telefonuma düşen haberler karşısında gerçek mi, şaka mı diye sormaktan kendimi alamadığımı belirtikten ve sonuçta “Hayırlı olsun!” dedikten sonra ABD, İsrael gibi dünyanın en ileri düzeyde ülkelerinde de siyasal amaçlarla komplo teorilerine başvurulduğunun altını çizelim.

Bunun en tipik örneği “domino taşları” teorisidir. ABD Başkanı Eisenhower’in 1954 yılında ilk kez dillendirdiği bu teoriye göre, soğuk savaş döneminde, bir ülkenin komünist idare altına düşmesinin komşu ülkelere sirayet ederek yayılacağı varsayımından yola çıkılarak hem Kore, hem Vietnam savaşı bu farazi komplo teorisine dayandırılmıştır. Keza yine ABD Başkanı Trump’ın daha sonuçlar belli olmadan seçime hile karıştırıldığı iddiası da aynı düşünce tarzının bir ürünüdür ve sonuçta bazı karanlık güçler Capitol’ü ele geçirmeye kalkışmışlardır.

İsrael’de yeni hükümetin göreve başlamasından bu yana sadece iki hafta geçti. Başbakan Bennett’in soğukkanlı, devlet adamına yakışır tutumu ve bakanlarla hangi görüşte olurlarsa olsunlar ikili, diyaloga açık, karşılıklı güvene dayalı ilişkileri halkın geniş bir kesiminde ve bende ‘şimdilik’ olumlu bir izlenim bıraktı.

Ayrıca bu hükümetin Knesset’ten demokrasinin kuralları gereği güvenoyu alarak göreve başlamasına rağmen başbakanın iktidarı çaldığı, yasal (légitime) olmadığı yönünde yalan haberlerin bu denli düzeyli bir toplumun belli bir kesimince benimsenip dillendirilmesini de anlayamıyorum. Muhalefetin görevi tabi ki yanlışları ortaya koyup eleştirmektir, ancak yıkıcı bir muhalefetin ülkenin menfaatine olmayacağı da kesin…

---------------

(1) Akyol, Mustafa, 2016, “The Tin-Foil Hats Are Out in Turkey”, Foreign Policy

(2) Koru, Selim, 2019 “How Nietsche Explains Turkey”,The Atlantic

(3) https://tr.m.wikipedia.org