Önümüzdeki pazar, 22 Aralık pazar akşamı itibariyle sekiz gün boyunca Hanuka bayramını kutlamaya başlayacağız. Tarihsel nedenlerine baktığımızda sayıca az olan, güçlü bir orduya bile sahip olmayan Hasmonay ailesinin gösterdiği büyük bir cesaret ve inanç örneğini görmekteyiz. Yunanlıların, Eretz İsrael'de hüküm sürmeye başladıkları dönemde, Yahudileri Tora’dan uzaklaştırmak için acımasız kurallar koyduğunu biliyoruz. Bunların arasında üç ana yasak vardıBrit Mila, Şabat ve Roş Hodeş. Buna karşılık Hanuka Bayramı sünneti hatırlatan 8 gün sürer, içinde bir Şabat ve Roş Hodeş barındırır.
Bu üç yasak, Yahudi felsefesini anlamak konusunda anahtar özelliği taşır. Brit Mila - Sünnet, Avraam'ın soyunun devamı olarak nesilden nesile bir anlaşma olarak Yahudi toplumlarını ayakta tutmuştur. Sünnet kavramı, mantığını anlamasak bile inancımızı test eden bir uygulamadır. Sekiz günlük bir bebeğin ağlaması, acı çekmesi karşısında tüm ailenin neşe içinde olmasını normal görmek inanç olmadan anlamak imkansızdır. Bilimin zaman içinde sünnetin yapılması için en uygun günün sekizinci gün olduğunu ispatlaması (insan vücudunda kan pıhtılaşmasının en yoğun olarak yaşandığı gün) bile aslında bu inancı güçlendirmek için yeterli olabilir. Yunanlar, bu yasağı koyarken insan vücudunun kusursuzluğuna vurgu yapmak istemişti. Bu nedenle Helen kültürünün en öne çıkan özelliği estetik kavramıdır. Vücut kaslarını ortaya çıkaran heykeller, sportif güçlerin yarıştığı olimpiyatlar yine bu kültürün etkisidir. Oysa Yahudi inancı vücudu bir amaç olarak değil, ruhumuzun misyonunu yerine getirmesi için bir kılıf olarak görür. Sünnet ile beraber, Tanrı’nın yarattığı vücudu sekizinci gün sonsuzluk kavramı ile birleştiririz.
Şabat, üretim toplumları için zaman kaybı olarak görünebilir. Oysa Tanrı’nın Yaratılış hikayesinde tamlık bu dinleme günüyle anlam kazanır. Toprağı altı sene boyunca ekip biçmek yedinci sene dinlendirme kuralı olan “Şmita” da aynı noktadan çıkmıştır. En önemli mesajlardan biri sonuçların bize bağlı olmadığını kabullenmektir. Şabat için bereketin kaynağı denmesinin sebebi de budur. Bu dünya aslında sadece çalışma dünyası olarak yaratılmıştı, Kabalistik dilde “Asiya “ olarak adlandırılır. Gelecek dünyanın tadına bakmamız için Şabat hediyesini verildi. “Meen olam aba” olarak adlandırılan bu kavram bütün hafta üretim gücünü veren en önemli kaynaktır.
Roş Hodeş, Yahudi takviminin bayramlarının kutlamasında önemli bir role sahiptir. Ayın hareketleri bizlere bayramların kutlanacağı zamanı belirtir. Ayı kutsamak iniş ve çıkışları kabullenmek, karanlığın içinde ışığı beklemektir. Işık kaynağının güneş olduğunu kabullenen ay gibi, insanlar da bu dünyada Tanrı’nın ışığını yansıtmayı kabullendiğinde içlerindeki potansiyeli keşfedebilir. Bayramın geleneklerinden olan Sevivon- topaç çevirmenin bir açıklaması da yukarıdan bir elin bizleri döndürdüğü düşüncesidir.
Yunanlıların bu üç yasağı, Yahudiler olarak her dönemde yaşadığımız baskılara, zulümlere verdiğimiz mücadeleyi anlatır. Fiziksel ya da manevi olarak yok etmeye çalışanlara karşı kazanabileceğimiz üç zafer bizim seçimlerimize bağlıdır. Mantığın ötesine geçip inancı seçmek, zamanın ötesine geçip Şabatı korumak, kontrolün bizde olmadığını fark edip Tanrı’nın yardımını kabullenmek…
Yazının en başında söylediğim gibi Hasmonay ailesi sadece küçük bir azınlık olarak Helen imparatorluğuna karşı savaşmadı. Aynı zamanda dönemin modern yaşantısına uyum sağlamayı seçen, Tora’dan uzaklaşmayı tercih eden Yahudileri de Teşuva yoluna döndürmek için uğraştı. Üç yasağa karşı kazandıkları zaferin yanında maalesef toplumun büyük kesimine doğru verdikleri savaşı tam olarak kazanamadılar. Tarihsel süreç bize bu dönemin aslında bir uyarı olduğunu fakat yoldan çıkan toplumun ikinci Betamikdaş’ın yıkılışını engelleyemediğini gösterir. Hanuka bayramını kutlarken bu üç zaferi, içinde bulunduğumuz nesil için de geçerli kılabilmek için neler yapmamız gerektiğini düşünebiliriz .
Sayımız az gibi de olsa, mantık kuralları açıklayamasa da, karanlığın içindeki ışık olmaya ve O’nun ışığını yansıtmaya nail olalım
Hanuka sameah…