Shtisel dizisinde tek laik insanı sevmek

“Shtisel’de en sevdiğim karakterin Kaufmann olduğuna karar verdim. Ve tahmin edin Kaufmann ne değil? Elbette haredi… Dizideki tek laik insanı sevmek…”

Bu oldukça sarkastik ve “Haredi”leri küçümseyici tweet’i okumamış olsaydım (kişisel polemiklere yer vermemek için isim belirtmiyorum) sitemizde dizi ile ilgili ikinci kez bir yazı yazmayı düşünmeyecektim. Daha evvelce 5.Şubat. 2019 tarihinde, İYT sitesinde, Dr.Yael Çittone’nin, Shtisel’i oldukça öven bir yazısına yer verilmişti.

Netflix ve Yes TV’de 24 bölüm olarak yayınlanan dizide, İsrael tiyatro ve sinemasının iki dev oyuncusunun; baba rolünde Dovale Glickman ve kardeşi rolünde Sasson Gabai’ın olağanüstü oyununa tanık oluyoruz.

ABD’de ünlü İsraelli oyuncu Ayelet Zurer sadece dizinin birinci sezonunda yer alıyor. (Angels & Demons / Melekler ve Şeytanlar filminde Tom Hanks ile birlikte başrol oynadı) İkinci sezonda Hadas Yaron’u izliyoruz. Akiva’yı Michael Aloni canlandırıyor, Giti rolünde Neta Riskin ve Ruchami rolünde İsrael sinemasının yükselen genç yeteneği Shira Haas inanılmaz bir performans sergiliyorlar.

Dizinin kısaca özetini Çittone’nin yazısından aktaralım: “Anne kanserden ölmüş, babaanne huzurevinde seksen yaşından sonra televizyonla tanışıp dizilere merak sarmış, çocuklara din eğitimi veren yeşiva müdürü Shulem Shtisel ile birlikte yaşayan oğlu Kive yani 'Akiva' Haredilerde günah sayılan resim sanatına müthiş bir yeteneği olan, asi, duygusal ve biraz da şapşal, büyük kızları Giti çok çocuklu güçlü bir kadın, kocası ise maceraperest, büyük kızları Ruchami annesini geçecek cinsten. Kendini dini âlim sanan ailenin en büyük abisi Zvi Arie pasif, ezik, zayıf, kimseye yaranamayan bir karakter.”

Tabi ki dizinin sonraki bölümlerinde bu karakterlerin çok daha çapraşık iç dünyaları ile tanışırken Haredi dünyasının da içine giriyor, biz sekülerlerden farklı düşünce tarzlarını ve mantıklarını kimi zaman şaşırarak, kimi zaman da gülümseyerek kavramaya çalışıyoruz. Örneğin otomobil sahibi genç damat adayına kız vermeme konusundaki mantığın altında yatan maddiyat tutkusunun doğruluğunu kabullenmesek de anlayabiliyoruz. Baba Shulem ise tüm katı kurallar manzumesi içinde yine de çocuklarına verdiği kimi tavsiyeler ile insancıl ve pratik çözümler üreten bir zekâya sahip.

Haredilerin içinde pek çok nüans farklılıkları ve ayırımların bulunduğunu bilirdim, ancak bir Habad ile evlenmenin evlatlıktan red edilmeye kadar varabilecek sonuçlar doğurabileceğini bu dizide öğrendim. Bu dizi bugüne kadar izlediğim ve Ortodoks Yahudilerini konu alan çok sayıda filimden farklı bir şekilde seyirciyi yabancısı olduğu bir dünyanın içine sokmayı başarıyor.

Amacım bir sinema eleştirisi kaleme almak değil, yazımın başında alıntıladığım tweet’den yola çıkarak oldukça yaygın ve bilinçsiz bir şekilde dindar kesime karşı takınılan belli tavrın yanlışlığını gözler önüne sermek istiyorum.

İsrael toplumunun yüzde 12’si kendini Ultra-Ortodoks, yüzde 13’ü Ortodoks, yüzde 25’i gelenekçi ve yüzde 42’si de seküler olarak tanımlar. İsrael’de her ne kadar dindar kesim muhtelif partiler ile siyasetin içinde yer almakta ise de amaç “statükonun korunması”dır. Örneğin yeşivalara sağlanan kaynakların kısıtlanmaması, Şabat’ta ulaşıma izin verilmemesi, askerlik hizmetinden muaf tutulma gibi. Seküler kesimin belli bir bölümü tanınan bu ayrıcalıklara karşı çıkmakla birlikte, hiçbir zaman “iktidar olma” arzusu taşımayan dindar kesimin varlığının ve haklarının tanınmaması gibi bir durum söz konusu değildir. Dindar Ultra-Ortodoks kesim İsrael gerçeğinin olmazsa olmazıdır.

Oysa Müslümanların çoğunlukta bulundukları ülkelerin bir bölümünde İslam iktidardadır veya iktidara gelmeyi amaçlamaktadır. Ve bu ülkelerde “laiklik” sadece bir yaşam ve düşünce tarzı değil, aynı zamanda siyasi bir duruştur. Bu düşünce kalıpları içinde değerlendirmelerde bulunan kişi doğru veya yanlış “yobaz” olarak tanımladığı kesim ile İsrael’deki Harediler arasında bir paralellik kurabilmekte ve bu önyargı sonucu “dizideki tek laik insanı sevdim” diyebilmektedir. Galeri yöneticisi/sahibi Kaufmann’ın dizide son derece ikincil bir rolü olduğunu da belirtelim.

Orta Avrupa ve Rusya’da her an yaşadıkları topraklardan sürülebilen Yahudilerin bir bölümü, günümüzde de mensup oldukları akımlara göre farklılıklar göstermekle birlikte, kimilerince yadırganan siyah giysiler giymelerinin temel nedeni kimliklerini korumak, gösterişten kaçınmak ve dikkati çekmemek arzusuydu. Bu sayededir ki Yahudiler dini inançlarına sıkı sıkıya bağlı kalarak iki bin yıl Diaspora’da varlıklarını sürdürebilmişlerdir.