Bu şabat okuyacağımız Vayakel (ויקהל) peraşası son üç hafta okuduğumuz kutsiyetle ilgili yapıt, elbise ve törenlerle ilgili emirlerin fiilen yapımına geçildiğini anlatmaya başlar.
Özetlemek gerkirse, Tanrı Moşe’ye portatif bir çadır olan Mişkan’ın yapılmasını, onun içine kutsal eşyaların (ארון, מנורה, שולחן, מזבח הקטורת) yapılıp yerleştirilmesini emreder. Mişkan’ın dış avlusuna bir kurban sunağı (מזבח העולה) konulması gerekmektededir. Büyük Kohen olarak tayin edilecek olan Aharon ve oğulları için özel elbiseler dikilmelidir. Çadırın, eşyaların ve Aharon ve oğullarının kutsanması için gereken zeytin yağı ve özel baharatlar hazırlanmalı ve özel kurbanlar adanmalıdır.
Tanrı bütün bu işler için bir çift sanat ustasını da belirtir Moşe’ye; Betsalel ben Uri ben Hur ve Dan kabilesinden Aoliav ben Ahisamah. (İsrael sanat enstütüsünün adı Mişkan ve eşyalarını yapmakla sorumlu baş snaatkârın adınadır.) İnşa ve dikişte kullanılacak maddeler (altın, gümüş, bakır, akasya ağacı, yün ve keten kumaşlar vs.) halk tarafından bağışlanacaktır. Ayrıca her erkek yarım şekeli (מחצית השקל) vergi olarak verecektir. Yapılması gereken herşey en küçük teferruatına kadar (boyutları, yapı maddesi, süslemeleri vs.) Moşe’ye emredilir. Bu emirlerin sonunda Tanrı Moşe’ye özel bir konuyu daha belirtir.
Moşe, Tanrı’dan işittiği emirleri halka aktarırken, sözlerine (ona Tanrı tarafından en sonda belirtilmesine rağmen) özel bir konu ile başlar.
Moşe İsrael oğullarının bütün cemaatini toplar ve onlara şunları söyler. Ad.’ın yapılmasını emrettiği şeyler bunlardır. Altı gün iş (zanaat) yapacaksın ve yedinci gün Ad. için sizlere, kutsal, kesin dinlenme Şabatı olacak. (Şemot, 35, 1-2)
Moşe henüz, ne çadırdan, ne elbiselerden, ne bağışlardan ne baş sanatçılardan, kısacası Tanrı’dan emraldığı ve kutsiyetle ilgili yapılacak hiçbir şeyden bahsetmemiştir millete. Bunun yerine, Tanrı’nın emirleri verirken bu özel konuyu en sonda belirtmiş olmasına rağmen, Moşe Şabat gününün iş yapılmıyan kutsal bir gün olduğunu, halka aktardığı kutsiyet eşyaları yapımının emirlerinin, en başında belirtmeyi uygun görür.
Bu uyarının sebebi gayet açıktır. Kutsiyeti sembolize edecek olan ve kutsiyetin fiilen gerçekleştireleceği yapı, eşya, elbise ve sanaat eserleri için yapılması gereken işler, On Emirde de belirtilmiş Şabat’ın kutsiyetinden daha önemli değildir ve iş yapma yasağını iptal edemezler. Dolayısı ile Mişkan’ın çadırını tutan sütunları yapanlar, çadırın kumaşlarını boyutlarına göre kesip dikenler ve iplikten oymalarını yapanlar, kutsal ahit kutusunu akasya ağacından yapıp altın ile kaplıyanlar, Menoryı tek parça külçe altından yapanlar, kullanılacak baharatları öğütüp zeytin yağını hazırlıyanlar, Kohenlerin elbiselerini dikenler Şabat günü işlerine ara vermelidirler. Kısacası, on emirde de belirtilen Şabat günü iş yapmama emri, herhangi bir kutsiyet için verilen emirlerden daha önemlidir. Geçen hafta okuduğumuz ve Tanrının Moşe’ye söylediği gibi:
İsrael oğulları Şabat’ı bütün nesillerde uygulamak için, ebediyen bir antlaşma olarak, Şabat’ı muhafaza etsinler. O, benim ve İsrael oğulları arasında ebediyen bir işarettir. Çünkü Ad. altı günde gökleri ve karaları yaptı ve yedinci gün ara verdi ve istirahat etti. (Şemot 31, 16-17)
Şabat günü yapılmaması gereken işler nelerdir?
Bilginlerimiz, Şabat emri ile, Mişkanın yapımı sırasında yapılan işlerin, İbranicedeki genel kelime עבודה olarak değil de daha özel olan מלאכה kelimesi ile belirtildiğinin farkına varırlar. Buna atfen Şabat günü yapılması yasak işler Mişkan ve diğer kutsal eşyaların gerçekleştirilmesinde yapılan işlerdir. Bunlar serbest tercüme ile “ana işler” (אבות מלאכה) olarak bilinen 39 iş ve onlara benziyenlerdir. (Bunların teferuatını Ribi Yosef Karo’nun Şulhan Aruh veya Arambam’ın Mişne Tora kitaplarında bulabiliriz.)
Değişik kutsiyetlerin bu izafi değeri belirtildikten sonra İsrael oğulları Moşe’nin idaresi ve de Betsalel ve Aoliav’in baş mühendisliği ve baş snaatkârlığı önderliğinde işe başlıyabilir.