Bu haftaki yazımda boyumu aşan bir konuya, yapay zekaya değineceğim. Neden derseniz, yazı hazırlarken birincil amacım önce kendimi eğitmek, sonra okuruma bir şeyler aktarabilmektir. Peşinen söyleyeyim, sürç-ü lisan edersem affola!
Lütfen beğenerek izleyenler alınmasın ama, bu yıl Oscar ödüllerini silip süpüren Her Yerde her Şey Aynı Anda filmini- ki onuncu dakikada kapatmak zorunda kalmıştım-kendime şu soruyu yöneltmeden edemedim: Bu türden devrimler bize ne veriyor? Karşılığında bizden, yani insanoğlundan neler alıp götürüyor? Bugün yapay zeka (AI-Artificial Intelligence) dediğimiz, benim için ne idüğü belirsiz zeka yıllardır törpülenen insancıl değerlerimize bir ya da birkaç darbe daha mı vuracak?
Elinden bir saniye bile akıllı (veya akılsız) cep telefonlarını düşürmeyen, arkadaşının elini tutup onunla yüz yüze dertleşmek yerine bir kaç harften ibaret chatleşmeyi yeğleyen, birkaç dakika dinlemesi bile baş ağrısı veren korkunç müzikleri dinleyen, bir Casablanca, Roma veya Fellini filmindense vurdulu kırdılı, acayip yaratıklı filmleri izleyen günümüz gençliğine bakıyorum da, yaşım müsait olduğu için kendi gençliğimle kıyaslayabiliyorum. Sakın ha buna nostalji yahut eleştiri demeyiniz! Yaptığım kıyaslamalar sonucunda elde ettiğim manzara içler acısı! Buyrun.
Dün ve Bugün
Belki de üniversite gençliğine öğretmenlik yaptığımdan olacak ki rahatlıkla şu saptamaları yapabiliyorum.
Bizler gençken, yani üniversite yıllarımızda (en az elli sene var), en azından yüzde altmışımız klasik romanların hemen hemen yüzde seksenini okumuş, hatta incelemiş olurduk. Dolayısı ile düşünmeyi öğrenmiş ve en az birkaç farklı ülkeyi, toplumu, ideolojiyi tanırdık. Bugünün gençlerinin maalesef en fazla yüzde beşi klasik romanların en fazla yüzde ikisini okumuştur diyebilirim. Sorumlusu kim? Hayır efendim, eğitim sistemimiz diye kestirip atamazsınız. Çocuk daha üç dört yaşında iken aman hiçbir şeyden geri kalmasın diye eline o sihirli tabletleri veren bizler, yani ebeveynler değil miyiz?
Peki, nedir bu yapay zeka?
Bu konuda uzman olmadığım için başta Turcel Orman’ın Milliyet Gazetesindeki “Yapay zeka nedir? Yapay zekanın tarihçesi ve çeşitleri” (Haziran 2023) başlıklı yazısından ve Vikipedia’dan yararlandım ki önce kendimi de eğiteyim. Teknolojinin gelişmesiyle beraber yapay zeka, robot, insansı robotlar konuları çok fazla gündemegeliyor. Teknoloji
gelişmeye devam ettikçe de gelecek. Şu an için aktif olarak kullanılan yapay zekalar, bundan 20 yıl önce sadece filmlere konu olan birer hayalden ibaretti. Peki bu çok bahsedilen yapay zeka nedir? Ne yer ne içer? Yapay zekanın tarihçesi, çeşitleri var mıdır? Yapay zekanın olumlu ve olumsuz yanları nelerdir?
Anladığım kadarı ile (bu konuda katiyyen uzman değilim) insan gibi davranabilen ve hayatı kolaylaştıran teknolojik tüm aletlere yapay zeka deniyor. Amaç kod yazılarak ve programlanarak üretilmiş bilgisayar beyinli bir robotun, hangi durumda ne tepki vereceğinin belirlenmesi. Elbette iş dünyasında çok yaygın olarak kullanılacağı aşikar!
Yapay zeka tarihçesi
Yapay zeka diyebileceğimiz gerçek atılımın, ilk defa 1956 yılında sözü edildi. İngiltere'de New Hampshire'da bulunan Dartmouth College’da yapılan bir konferansta ‘’yapay zeka’’ terimi ilk defa ortaya atıldı.
Yapay zekanın üretiminde en etkin rolü İngilizler ve Japonlar oynadı. 1980'lere kadar somut bir gelişme olmayan yapay zeka alanında Japon bilim insanlarının çalışmalarına rakip olmak isteyen İngiliz bilim insanları da atılım yaptı ve 1987 ila 1993 yılları arasında önemli olmasa da bazı girişimler oldu.
İlk önemli gelişmeyse 1997 yılında IBM (International Business Machines)'in ürettiği Deep Blue adlı bilgisayarın, dünyanın en ünlü satranç ustası Garry Kasparov'u yenmesiyle gerçekleşti.
Kasparov Deep Blue’ya karşı! (1997)
Yavaş yavaş gündelik hayatımızın için giren yapay zeka ve insansı robotlar, son gelişmelerle beraber her ne kadar basit görünse de kolu olan kapıları açabiliyor, olimpiyatlar gibi kalabalık organizasyonlarda hizmet verebiliyor, kayak yapabiliyor, hatta mükemmel satranç oynayabiliyor. Diyeceksiniz ki peki şeytan bunun neresinde!
Yapay Zeka ve dezavantajları
Elbette pek çok bilim insanı hatta yapay zekanın geliştiricileri bile, bu işe kuşku ile yaklaşıyorlar. Ünlü Israilli filozof, yazar ve tarihçi Yuval Noah Harari “Sapiens” adlı kitabında “Hayvanlardan Tanrılara” (2014), yapay zekadaki ilerlemelerle ilgili endişelerini paylaştı: 'İnsanların yapay zekadan sağ çıkıp çıkamayacağını bilmiyorum' diyor örneğin. (Sizi bilmem ama şahsen ben korktum!)
Harari'nin Telegraph ile yaptığı kapsamlı bir röportajda derinlemesine tartıştığı nokta buydu.
Konuşma sırasında İsrailli filozof, bunun "tarihte hikayeler yaratan ilk teknoloji" olduğuna dikkat çekti. Bu tür farklı programlar, kullanıcılar tarafından sağlanan fikirlere dayanarak metinler, resimler, videolar ve hatta müzik oluşturma kapasitesine sahip. "Yeni nesil yapay zeka, insanların ürettiği içeriği yaymakla sınırlı değil. İçeriğini kendisini de üretebilir” diye vurguladı.
Bu doğrultuda şunları sorguladı: "Metinlerin ve melodilerin çoğunun, daha sonra televizyon dizilerinin ve imgelerinin insan olmayan bir zeka tarafından yaratıldığı bir dünyada yaşamanın ne anlama geldiğini hayal etmeye çalışın.”
"Yapay zekanın kültürü ele geçirmesinin sonuçları ne olabilir?"
Oturup düşünmekte fayda var diyorum.
Yapay zekadan tedirgin olanlar elbette Yuval Harari ile sınırlı değil. Bu zekanın öncüleri bile paniğe kapılmış durumda. 29 Mart 2023 teknoloji sektöründen çağrı: Yapay zeka araştırmalarına, güvenlik önlemleri alınana dek ara verilsin. Tesla’nın kurucusu ve Twitter’ın CEO’su Elon Musk ile bir grup teknoloji sektörü yöneticisi yazdıkları açık mektupta, OpenAI’ın yeni çıkarttığı GPT-4’ten daha güçlü Yapay Zeka (AI) teknolojilerinin geliştirilmesine 6 ay ara verilmesi çağrısı yaptı. Çağrıya gerekçe olarak, "topluma ve insanlığa yönelik potansiyel riskler" gösterildi.
Kâr amacı gütmeyen Future of Life Institute (Yaşamın Geleceği Enstitüsü) adlı kuruluş tarafından yayımlanan ve Elon Musk dahil 1000'den fazla kişinin imza attığı mektupta, bu tür tasarımlar için güvenlik protokolleri geliştirilene, uygulanana ve bağımsız uzmanlarca denetlenene dek, ileri yapay zeka araştırmalarının durdurulması istendi.
Elon Musk
Mektupta “Güçlü yapay zeka teknolojileri, pozitif etkileri olacağı ve risklerinin yönetilebileceği konusunda emin olduktan sonra geliştirilmeli” denildi ve rekabetle gelişebilecek yapay zeka sistemlerinin ekonomik ve siyasi çalkantılarla topluma, medeniyete karşı oluşturabileceği potansiyel riskler detaylarıyla anlatıldı. Yapay zeka sistemleri geliştirenlere, siyasi karar vericilerle ve düzenleyici kuruluşlarla birlikte çalışmaları çağrısı yapıldı.
Mektubun imzacıları arasında Stability CEO’su Emad Mostaque, Alhabet’in sahibi olduğu DeepMind’daki araştırmacılar, "Yapay zekanın babalarından biri" olarak tanımlanan Yoshua Bengio ve bu alandaki araştırmaların öncülerinden Stuart Russel da yer alıyor.
AB’nin polis gücü Europol de, ChatGPT (sohbet robotu) gibi ileri yapay zeka sistemlerine karşı etik ve yasal endişeleri gündeme getiren kuruluşlar arasına katıldı. Europol, sistemin oltalama (phishing) girişimleri, dezenformasyon ve siber suçlarda potansiyel olarak kötüye kullanılabileceği uyarısı yaptı. Steve Jobs ile birlikte Apple'ı kuran ve ilk Apple bilgisayarını geliştiren Wozniak, "Yapay zeka teknolojileri o kadar akıllı ki, sizi kim oldukları konusunda kandırmak isteyen kötü niyetli kişilerin kullanımına çok açık" diyor.
Teknoloji şirketi liderlerinin yanı sıra gazeteciler, siyasetçiler ve akademisyenler de bildiriyi imzalamış durumda.
Yani bu türden gelişmelerden rahatsız olan tek ben değilmişim demek (!).
Yapay Zekâdan En İyi Şekilde Yararlanmaya Yönelik En İyi Uygulamalar
Harvard Business Review yapay zeka kullanmaya başlayanlar için aşağıdakileri öneriyor:
• Yapay zekâyı, gelir ve maliyetler üzerinde en büyük ve en hızlı etkiye sahip faaliyetlere uygulayın.
• Yapay zekâyı, çalışan sayısını azaltmak ya da artırmak yerine aynı sayıda çalışanla üretkenliği artırmak üzere kullanın.
• Yapay zeka uygulamanızı ön ofis yerine arka ofisten başlatın (bu durumdan en çok BT ve muhasebe departmanı fayda görecektir).
Elbette tüm yeniliklerde olduğu gibi, bu çapta bir yeniliğe de insanoğlunun temkinli ve altyapı donanımını kurduktan sonra yaklaşması gerektiğine inananlardanım!
