Bugünkü konuğumuz olarak 8 Şubat 2021 tarihinde aramızdan ayrılan Irak Yahudilerinin İsrael’e göç etmesinin organizatörü, Etiyopya Yahudilerinin ülkeye gelebilmeleri için dinamiti ateşleyen (1977 yılından itibaren 120.000 Etiyopyalı zaman içinde İsrael’e Aliyah yapmıştır) kıvrak zekalı Shlomo Hillel’i konuk edeceğiz.
Shlomo Hillel, 9 Nisan 1923'te Aaron ve Hanini Hillel'in 11 çocuğunun en küçüğü olarak Bağdat'ta doğdu. Babası bir ithalat-ihracat işi yürütüyordu.
1933'te Irak askerleri Musul kenti yakınlarında yaklaşık 500 Süryani Hristiyan’ı katletti. Shlomo ve babası, Iraklıların Bağdat üzerinden zaferle yürüyüşünü birlikte izlediler. "Hıristiyanlara yaptıkları buysa, bize ne yapacaklar?". Babasının söylediği bu cümle beynine kazındı. 1934 yılında Filistin’deydi.
23 yaşında Irak’a geri döndü. Ama bu sefer Haganah’ın bir parçası olarak. Bir Arap kılığına giren Hillel, göç için zemin hazırlamak, İbranice öğretmek ve Irak’ın artık onlara “ev” olmadığını anlatmak için oradaydı. Ayrıca, Filistin'in önemli limanlarından biri olan Bağdat ile Hayfa arasında seyahat eden kamyonlarla az sayıda Iraklı Yahudi’nin İsrael'e kaçırılmasına yardım etti.
Bir yıl sonra İsrael'e döndü, ancak kısa sürede huzursuz oldu. Avrupa'dan gelen Yahudilerle dolu gemileri izlerken Iraklı Yahudilerin de aynı fırsatı hak ettiğine karar verdi. Ancak Irak da göç yasağı vardı. Aynı dönemde İngilizler kaç Yahudi’nin Filistin'e taşınabileceğini ciddi şekilde sınırladı. Hillel gizlice hareket etmek zorunda kalacaktı.
Ağustos 1947’de akıllara durgunluk veren operasyonuna başladı. Uçakla Yahudileri kaçıracaktı, ancak Iraklı Muhafızlar her yerdeydi. Pilotlar Amerikalıydı, paralarını peşin almak için bastırıyorlardı. Hillel pilotlara sahte bir çek yazdı ve geri ödemenin Filistin topraklarına bu 50 kişinin indiğinde yapılacağını söyledi. Gece yarısından hemen önce kalktılar, İngilizler uyanmadan önce de Yavne yakınlarındaki bir tarlaya indiler. Hillel, sahte çeki pilotlardan aldı ve tam ödemeyi yaptı.
Pilotların isimlerinden türetilen Michaelberg adlı operasyonu bir kez daha yürüten Haganah, 1948'de 50 Iraklıyı daha geri getirdi ve uçuşlar yeni kurulan devletin Bağımsızlık Savaşı içinde olmasından ötürü çok riskli hale geldi. Yeni bir plan lazımdı!
Haziran 1948'de, savaş hala devam ederken ve Irak Yahudileri için durum daha da kötüye giderken, Hillel bu kez Fransız kılığına girerek İran'a gitti. Dolambaçlı yollarla, kimi zaman rüşvet vererek, kimi zaman sahte belgeler, vizeler hazırlayarak operasyon başladı.
İlk grup dolambaçlı, kıtalararası bir yol izledi; Irak-İran sınırını karadan geçtikten sonra Paris'e uçtular, ardından Marsilya'ya giden trene binerek burada İsrael’e giden bir gemiye bindiler. Daha sonraki gruplar, Mossad tarafından desteklenen Trans-Ocean adlı bir charter havayolu sayesinde doğrudan uçtu. Birkaç ay içinde yaklaşık 12.000 Yahudi geziye çıktı. Vardıkları yer hep aynı noktaydı.
Bu Hillel için yeterince hızlı değildi. 1950'de Irak'ta yeni bir hükümet Yahudilerin bir yıl süreyle göç etmesine izin veren bir yasa çıkardı. Hillel fırsatı gördü: İşte on binlerce Yahudi’yi ülke dışına çıkarma şansı buydu.
Hillel bir kez daha Bağdat'a gitti, bu sefer Richard Armstrong adlı bir İngiliz kılığına girerek Near East Air Transport adlı bir Amerikan charter şirketini temsil etti. İsrael yanlısı bir Amerikalının sahibi olduğu şirket gerçekti, ancak fonunun çoğunu Mossad'dan alıyordu.
Iraklı bir seyahat acentesiyle çalışarak, Yahudileri Irak'tan uçurma hakkı için teklif vermeye başladı ve kısa süre sonra seyahat acentesinin bir hissesine sahip olan başbakan Tawfiq al-Suwaidi ile bir görüşme ayarladı. Her bir Iraklı Yahudi sadece tek bir valiz, kısıtlı para ile çıkabilecekti. İlk iki ayda yaklaşık 90.000 Yahudi göç etmek için kaydoldu. Sonrasında 950 uçuşla yaklaşık 124.000 Iraklı Yahudi göç etmişti.
1998 yılında ödüllendirildi ama o hep mütevaziydi. Hillel, 1952 Knesset'te milletvekilliği, daha sonra 1960'larda birkaç Afrika ülkesinin büyükelçiliği de dahil olmak üzere diplomatik görevler yaptı. 1969'da Knesset'e döndü ve 1984'te Knesset'in sözcüsü seçildi.
1977'de içişleri bakanı olarak, uzun süredir Aliyah'dan dışlanmış olan Etiyopya'daki Yahudilerin programa dahil edilmesine karar verdi. Sonraki birkaç yıl içinde 120.000 Etiyopyalı Yahudi - ülkedeki neredeyse tüm Yahudi nüfusu - İsrael'e taşındı.
Oğlu Ari, Etiyopya göçmeni eşi Enatmar ile üniversitede tanıştı ve aslında onları bir araya getiren kişinin babası olduğunu cenazesinde yaptığı konuşmada belirtti.