Yıllardır kafamı meşgul eden bir soruna, Amerikalı-İsrailli yazar Gol Kalev “Judaism 3.0” (Yahudilik 3.0 versiyonu) başlıklı kitabı ile kısmen çözüm getirdi.
Derdim şuydu: Sinagoga seyrek giden, kaşerut tutmayan, bayramları hafiften kutlayan, yanlız Yom Kippur’da tam oruç tutan, Şabat’ta mum yakmayı çoğu zaman ihmal eden Yahudilerden biriyim. Üstelik dindar (Ortodoks – Haredi) Yahudilerle ortak yaşam değerlerimin bulunmayışı, hatta İsrail’de askerlik yapmamalarına kısmen içerleyen biri olarak, dinin ve dindarların zorlamalarına da karşı olduğum için benden sonra gelecek kuşakların ne kadar Yahudi kalacakları beni cidden düşündürüyordu.
Kalev Yahudiliğin tarihini üçe bölüyor. Yahudilik 1.0 (ilk versiyon) – M.Ö. 10. yy – M.S. 1. yy: Avraam ile başlayıp, Yeruşalayim’de Bet Amikdaş (1. Tapınak) ile süregelen, Babil sürgünü dönüşü 2. Tapınak ile güçlenen ve M.S. 70 yıllarına kadar kudretini devam ettiren birliktelik. Yahudiliğin ortak noktaları: Ağırlıklı olarak Yehuda (şimdiki İsrail ve Batı Şeria) bölgesinde yaşamak, Bet Amikdaş’ın varlığı ve kurban kesme geleneği, ilham ve ziyaret merkezi: Yeruşalayim!
Yahudilik 2.0 – M.S. 1 yy – 20. Yy: Beni İsrail çoğunlukla Yehuda bölgesi dışında, Avrupa ve Yakındoğu’da yaşıyor. Bet Amikdaş’ın yokolmasıyla birlikte Rabbinik Yahudilik (Ravların liderliğinde) kuralların ve geleneklerinin hakim olduğu, Yeruşalayim’i anmanın dualarda ve nağmelerde mistik hakimiyet kazandığı fakat gerçek bir dönüş akımın henüz oluşmadığı dönem.
Yahudilik 3.0 – 20. ve 21. yy: Theodor Herzl ile gelişen Yahudi milliyetçiliği sayesinde Yehuda’ya dönüş başlıyor ve İsrail kuruluyor. Yahudiler çoğunlukla iki ülkede yaşıyorlar: Amerika ve İsrail. Dindarlık azalıyor, asimilisyon artıyor, İsrail dışında karma evlilikler giderek çoğalıyor.
150 yıl öncesine kadar Yahudileri birleştiren olgu yanlız din idi. Dünyanın neresinde olursan ol ayni gün ve saatte ayni dualar okunur, bayramlar benzer şekilde kutlanırdı. Bugün bu birleştirici unsura kültürel Yahudiliği de katmak gerek.
Kalev’e göre kültürel Yahudiliğin merkezi giderek İsrail oluyor. Oranın başarıları kutlanıyor, olumsuzlukları acı veriyor, savaşları yakından izleniyor, akraba ve arkadaşlar için endişe ediliyor. Esasında bu durum yanlız İsrail’de yaşayanlar veya onu savunanlar için değil, İsrail’in politikalarına karşı olan, her fırsatta kendini Siyonizm’den soyutlamak isteyen Yahudiler için de böyle.
Bugün artık genç diaspora Yahudisi kendini çoğunlukla din ile bağlı hissetmiyor, kültürel yakınlık olsa dahi, esasında İsrail’e karşı olmak veya onu tutmak, hayatındaki en önemli aidiyet faktörlerinden biri.
Batı’da yaşayan çocuklarımızdan bazıları, özellikle entellektüel çevrelerde yaşayanlar, ağırlıklı olarak İsrail’i suçlama, fazla güç kullandığını söyleme, Filistin’lilerin haklarının yeteri kadar korunmadığını ileri sürme akımına kendilerini kaptırmış görünüyorlar. Bu tutumlarında birçok unsur rol oynuyor: Ezileni savunmak, akademik çoğunluğa uymak, insan haklarını en üstün erişim olarak görmek, İsrail’in askeri gücünden ve kendini savunma yeteneğinden neredeyse mahcup olmak.
7 Ekim katliamı başlangıçta onları da sarstı fakat hemen ardından gelen yoğun Gazze bombaları eski düşüncelerine dönmelerine imkan verdi.
Tabii her diaspora Yahudi genci ayni fikirde değil. İsrail’e bağlılığın arttığı, gönüllülüğün yükseldiği, en gelişmiş ülkelerde dahi antisemit olaylardan dolayı Aliya (İsrail’e göç) olgusunun ön plana çıktığı topluluklar var.
Fakat bazı gençleri kaybetme, Yahudilikten soğuma, hatta İsrail’e ziyaret boykotundan kurtarmak gerek. Özellikle Birthright (İsrail gezileri masraflarının üstlenilmesi) programı sayesinde Amerikalı Yahudi gençlerin yarıya yakını bu ülkeyi yakından tanımış oluyorlar.
Diaspora Yahudilerinin hala önemli bir kesiminin İsrail’i tanımamaları veya ziyaret etmek istememeleri, dinin de etkisinin düşmesiyle, çok değil, iki kuşak sonra Kuzey Amerika ve Avrupa’da kendini Yahudi sayanların azalmasına yol açacaktır.
Birçoklarımızın aidiyeti belki yön değiştirdi fakat netleşti ve güçlendi. Ya diasporada yaşayan gençlerimiz…?
Yazılardan yazarları sorumlu olup İYT’I bağlamaz