YEHUDA HALEVİ

Ortaçağdan günümüze en büyük şairlerden;

YEHUDA HALEVİ

Ortaçağın en büyük şairlerinden, Sefarad Yehuda Halevi, kimi kaynaklara göre 1075 yılında, kimi kaynaklara göre ise 1086 yılında, İspanya’nın Toledo kentinde dünyaya geldi.

Yehuda Halevi çocukken, Aragon ve Navarre’nin kralı Alfonso VI, 1086 yılında Toledo’yu Endülüslülerden ele geçirmişti. Gençliğinde Yahudi edebiyat ve düşünce hayatının İspanya’daki merkezi olan Grenada’ya gitmiş olan Halevi, bu şehirde bir diğer büyük düşünür Moses İbn Ezra ile tanıştı.

Cordoba’ya bağlı Lucena akademisinde okuduğu söylense de bu söylentiler hiçbir zaman doğrulanmadı. Bu söylentilerin kaynağı muhtemelen akademinin başındaki isim Isaac Alfasi’nin ölümü üzerine yazdığı ağıttır. Bu ağıtın ardından şair olarak tanınmaya başlandı.

Geleneksel Yahudi öğreniminin yanı sıra yaşamış olduğu coğrafya ve dönemin getirdiği Arap edebiyatı, Yunan bilimi ve felsefesi konusunda eğitim aldı.

Yahudi toplumunda da aktif olarak yer almış olan Yehuda Halevi, yaşamış olduğu Toledo’da doktor olarak da görev yaptı. Toledo’daki doktorluk yaşamı çok fazla zamanını almaya başladığında da İspanya’nın güneyindeki diğer Müslüman şehirlerde yaşayıp zamanını kendi eğitimine adadı.

Müslüman İspanya’daki pek çok Yahudi entellektüel gibi Halevi de İbranice ve Arapça edebi eserler yayınladı. Halevi; İbrani Altın Çağı olarak tanımlanan 10-12. Yüzyılları arasındaki dönemde, İbranice yazan şairlerin en üretkeniydi ve bazı çağdaşları ve modern eleştirmenler tarafından tüm Ortaçağ İbranice yazımının en büyüğü olarak kabul edildi.

Çağdaşı İbranice yazan şairler gibi Yehuda Halevi de Arap şiirinin şekilsel özellikle kullanmış, methiyeler, kasideler, ağıtlar, hayatın güzellikleri hakkında şiirler yazmıştır. Yehuda Halevi aynı zamanda dini edebi eserler de vermiştir.

Maalesef Yehuda Halevi’nin özel hayatı hakkında çok fazla bilgi bulunmamaktadır.

Yalnızca, eserlerinde yer verdiği için bir kızı olduğu ve kızının da Yehuda adlı bir oğlu olduğu bilinmektedir.

Şair ve filozof Yehuda Halevi’nin hayatını kitaplaştıran yazar Jose de la Fuente Salvat’a göre Halevi, gelmiş geçmiş en önemli Yahudi şairi.

Büyük şair Yehuda Halevi’nin eserleri, edebiyatçılar tarafından bir kaç türe ayrılmaktadır:

• Dostluk üzerine şiirler, methiyeler (Şire yedidut veşire akavod - 138 şiir).

• Kafiyeli yazılmış düzyazılar (mihtavim - 7 yazı)

• Aşk şiirleri (Şire aava – 66 şiir)

• Ağıtlar (Kol bokim : kinot vehespedim – 43 ağıt)

• Seyahat şiirleri (Tsiyon’a ruhun yükselişi – 23 şiir)

• Bilmece şiirler (Hidot – 49 şiir)

• Diğer eserler (120 şiir)

Dünyasal zevklerle dolu bir yaşam sürdükten sonra şair Halevi, bir “uyanma” yaşayıp dünyaya bakışını tamamen değiştirmiş ve dini yaşama ve yazımda da dini temalı şiire yönelmiştir.

Bu değişimin en önemli sebebini, yakınında başlamış olan 1. Haçlı Savaşı’na bağlayanlar vardır. O dönemde hem Hıristiyan hem Müslüman ülkelerde yükselen yeni bir kutsal-savaş ortamının ortasında yer alan şair belki de giderek artan bu eğilimin Yahudiler için iyi sonuçlar doğurmayacağı düşüncesindeydi.

Yehuda Halevi’nin şiirlerinde dinin yanı sıra milliyetçilik ve vatan sevgisi de öne çıkmaktadır.

İspanya’da pek çok yerde yaşamış olduğu söylenen ve şairliğinin yanında yaşamış olduğu dönemde toplum lideri ve doktor olarak da tanınmış olan Yehuda Halevi’nin yaşamının ileri dönemlerinde seçtiği dini yaşam onu Kutsal Topraklar’a taşımıştır.

1140’da deniz yolu ile vardığı İskendireye’de, takipçileri ve dostları tarafından büyük bir coşku ile karşılanmıştır. Bu şehirde pek çok dini liderle tanışma fırsatı bulmuş olan Halevi, 14 Mayıs 1141’de İsrael topraklarına doğru yola çıkmıştır.

Ölüm nedeni kesin bilinmese de yaz mevsiminde, İsrael topraklarına vardıktan sonra öldüğü kabul edilmektedir.

Yehuda Halevi’nin Tziyon Halo Tişali adlı şiiri ise her Teşa Be Av’da okunur olmuştur.