Vayhi (ויחי), Yaakov ve oğullarının Mısır’daki hayatlarından bahseden son peraşadır. Şemot kitabında artık İsrael Oğulları bir millet (עַם בְּנֵי יִשְׂרָאֵל) olarak tarihte yerini almaya başlıyacaktır.
Yaakov, ölmeden evvel, Yosef’ten onu Mısır’da değil de atalarının mezarlığına, Mahpela mağarasına gömmesini ister. Yaakov torunları (Yosef’in oğulları) Efraim ve Menaşe’nin kendi öz çocukları olan Reuven ve Şimon seviyesinde sayılacaklarını söyler.
Ve şimdi, ben Mısır’a gelene kadar sana Mısır’da doğan çocukların benimdir. Efraim ve Menaşe, Reuven ve Şimon gibi benim olacaklar. (Bereşit 48, 5)
Yaakov’un bu kararı, gerçekte, Yosef’in İsrael topraklarındaki hakkını, diğer kardeşlerine nazaran iki misline çıkarır.
Yaakov iki torununa, bizlerin halen bu gün çocuklarımıza dua verirken söylediğimiz kelimeleri söyler.
Beni bütün kötülüklerden koruyan melek bu çocuklara dua versin, onlara benim adımı ve atalarım Avraham ve Yitskak’ın adını versin ve bu topraklarda balıklar gibi çoğalsınlar. (Bereşit 48, 16)
Son günlerine yaklaşırken, Yaakov 12 çocuğunu çağırır ve her birine ayrı ayrı gelecekle ilgili sözler söyler. Klasik Tanah yorumcularına göre bunlar kehanet sözleridir. Ancak bazı yorumculara göre Yaakov, çocuklarının karakterlerini ve becerilerini kendi anladığı şekilde dile getirmiştir. Bu kehanet sözleri söylenirken, yukarıda belirtiğimizin aksine, Efraim ve Menaşe’den bahsedilmez.
Yaakov’un oğullarına söylediklerini Tora şöyle tamamlar.
Bütün bunlar on iki İsrael kabilesidir. Ve bu, babalarının onlara söyledikleridir. Onlara duasını (berahasını) verdi. Her birine kendine özgün duasını (berahasını) verdi. (Bereşit 49, 28)
Buna göre, Yaakov’un oğullarından çıkan 12 kabile şunlardır:
Reuven, Şimon, Levi, Yehuda, Yisahar, Zevulun, Dan, Naftali, Gad, Aşer, Yosef ve Binyamin.
Ancak, Yosef’in oğulları Efraim ve Menaşe, Reuven ve Şimon un seviyesine getirildiklerinden kabile sayısı acaba 14 müdür?
Bu soruya cevap bulabilmek için Tora’nın diğer bölümlerine bakmak gerekir.
İsrael oğullarının kabile sistemi, Bamidbar kitabında birçok değişik konu çerçevesi içinde anlatılır (sayım, kamp sistemi, İsrael’e yollanan casuslar vs.). Ancak, kullanılan ibranice kelime bizim peraşamızdakine uymaz. Bereşit ve Devarim kitaplarında kabile manasına gelen שבט kelimesi kullanılırken, Bamidbar kitabında מטה kelimesi kullanılmaktadır. Her ne kadar biz מטה kelimesini “kabile” olarak tercüme ediyorsak da, Bamidbar kitabındaki manası, kurmay/komuta merkezi/karargah olarak anlaşılmalıdır.
Buna göre İsrael oğullarının çöldeki komuta merkezleri şunlardır:
Reuven, Şimon, Gad, Yehuda, Yisahar, Zevulun, Dan, Naftali, Aşer, Menaşe, Efraim ve Binyamin.
Gerçekten, Efraim ve Menaşe komuta merkezleri, Yosef’in yerine gelmişlerdir ve 12 merkez vardır. Buna, bir komuta merkezi olmıyan ve ruhani işlerden sorumlu Levi kabilesi eklenmelidir.
Buna göre kabile sayısı 13 değil midir?
Devarim kitabında, Moşe İsrael oğullarına dualarını verirken שבט kelimesi geri döner.
Vezot Aberaha (וזאת הברכה) peraşasına gelince bu dualardan bahsetme fırsatımız olur inşallah. Vezot Aberaha’da, Moşe şu kabileleri belirtir:
Reuven, Yehuda, Levi, Binyamin, Yosef, Zevulun, Yisahar, Gad, Dan, Naftali ve Aşer;
Yaakov’un 11 oğlu. Moşe Şimon’u belirtmez. Efraim ve Menaşe, Yosef’e verilen dua sırasında belirtilir.
Buna göre, Yosef’in yerine Efraim ve Menaşe’yi sayarsak, 12 kabile vardır ancak bunların içinde komuta merkezi olmıyan Levi’de vardır. Levi’nin bir komuta merkezi olamadığını hesaba katarsak Vezot Aberaha peraşasında sadece 11 “kabileden” bahsedildiğini görürüz.
İsrael oğullarında kaç kabile vardır, 12 mi, 14 mü, 13 mü yoksa 11 mi?
Değişik bu sayılar arasında bir düzen yapmamız gerekir.
Yaakov’un 12 oğlu vardır.
İsrael oğullarının idari bölümü 12 komuta merkezine bölünür. Yosef adı ile bir komuta merkezi yoktur. Ama oğulları Efraim ve Menaşe adları altında iki komuta merkezi vardır. Levi’nin komuta merkezi yoktur.
12 oğul/kabile – Yosef + Efraim + Menaşe – Levi = 12 komuta merkezi/kabile
Şimon’un komuta merkezi tarihi sebepler yüzünden, Tanah döneminde bile, kaybolmuştur. Bu, Vezot Aberaha peraşası’na Moşe’nin bir kehaneti şeklinde yansımıştır.
Biz, İsrael oğullarında, dolayısı ile bu günkü devletimiz İsrael’de, artık “kabile” kavramı yoktur. Dönemimizde, Yaakov’un oğullarını ve çöldeki komuta merkezlerini, sadece şarkılarda, sinagogları süsliyen dekorasyonlarda ve diğer sanat eserlerinde görürüz.