‘’KOL NİDRE’’ DUASININ ANLATILMAMIŞ TARİHÇESİ

TALMUD MAHKEMESİ

12 Haziran 1242 tarihinde, , onlarca at tarafından çekilen vagonlar, içlerinde binlerce Talmud Bavli (Babil Talmudu) kitabı olarak Paris’in en önemli meydanlarından birine varırlar. Kalabalık insan grupları, önceden duymuş oldukları şayialarla sokakları ve meydanları doldurmuşlardır. Başlarında, Yahudiliği bırakarak Hıristyanlaşmış Nicholas Danin vardır ve yüzü, muzaffer olmuş bir adamın yüzü gibi sırımaktadır. Birkaç dakika sonra atların çektiği vagonlar boşaltılacak, içlerindeki paha biçilmez değerdeki Talmud kitapları yakılacak ve yükselen alevlere dönüşecektir.

Talmud kitaplarını yakmak orta çağ günlerinde bilinen antisemitik bir uygulama idi. Yahudi kitaplarının kütlesel imhası Italya, Podolya ve dğer yerlerde gerçekleşti. Ancak, Paris’te vukubolan bu münazara (disputation) çok önemlidir zira ondan önce Fransa kıralı 9.cu Louis’in sarayında uzun hukuki tartışmalar oluyordu.

Nıcholas Danin bu münazarada baş savcı olarak tüm suçlamalarını ortaya koydu : Yahudiler, Yom Kipur gecesi dualarında ‘’Kol Nıdre’’ metnine dayanarak yeminlerini tutmuyor, borçlarını ödemiyor, bu şekilde de Yahudi olmayanların haklarını istismar ediyorlardı.

Yahudilerin tezini müdafaa eden avukat ise, cevap olarak, dua metninin (piyyut’unun) amacının sadece Tanrıya yapılmış ve yerine getirilememiş vaadlerin affedilmesi olduğunu, bir başka kişiye vadedilenlerin ve yükümlülüklerin inkarı olmadığını anlatmağa çalışır. Ancak mahkeme heyeti Nicholas Danin’i haklı bulur ve ceza olarak tüm Talmud kitaplarının yakılmasına karar verir. Karara göre Talmud, kusurlu Yahudi ahlakını ve Hıristyanlara olan nefretlerini simgelemektedir.

Bu olaydan 6 asır sonra, Hıristyanlığa geçen bir başka Yahudi olan Heinrich Heine şu mühim sözü söyler : ‘’kitapların yakıldığı yerde sonunda insanlar da yakılır’’ .İronik bir şekilde denebilir ki, Nicholas Danin 1940’ların Avrupasında yaşasaydı , görüşleri ne olursa olsun,Hristyanlaşması dahi onu kurtaramayacaktı.

‘’Kol Nidre’’ metni ile ilgili tartışmalar

‘’Kol Nidre’’ dua metninin 6 ila 8.ci asırlarda ‘’Geonim’ler – Akil’ler, parlak zekalılar’’ devrinde yazıldığı kanaati vardır. ‘’Geonim’ler’’ Babil’de ( bugünkü Irak) Yahudi ruhani liderler ve saygın kişiler idiler. Tanınmış olanları Rabi Hay Gaon, Rabi Amram Gaon, ve en meşhurları , orta çağların en tesirli Yahudi felsefe kitabı olan ‘’Emunot ve Deot’’ u yazan Rabi Saadia Gaon’dur. Bu keskin, yenilikçi, gayretli entelektüeller, Yahudi düşüncesi ve edebiyatını, Siddur, Pesah Hagada ve Alaha ile ilgili Responsa dahil olmak üzere çeşitli şekillerde zenginleştirdiler ve kusursuz hale getirdiler.

Maurycy Gottlieb (1856-1879), Jews Praying on Yom Kippur

Bununla birlikte, "Kol Nidre" nin aslında o dönemden oluştuğuna dair kesin bir şey yoktur. Bugün bildiğimiz kaynaklara göre, Geonim, bu piyyutu (teksti), özellikle inananlara saçmalık olarak nitelendirilen haham Amram Gaon reddetti ve itiraz etti; müminlerin, daha az ciddiyetle söz verdikleriden ve ahlaki bozulmaya sebep verebileceği nedeniyle korkuyorlardı. Daha sonra, bu korkuyu paylaşan Rambam izledi ve eserlerinde piyut'u göz ardı etti. Rashi, "Kol Nidre" nin yalnızca unutulmuş yeminleri kırdığını söyledi. Metin nihayet onaylandı ve 1565 yılında Yahudilikte en çok sorulan yasal kod olan "Shulchan Aruch" un yazarı haham Yosef Karo tarafından 1565 yılında Yom Kippur dua kitabı içine alındı.

Rabbi Yosef Karo (1488 – 1575)

Juramentum More Judaico ( Daha da Yahudi !! bir Yemin)

Tartışmalar Yahudiler arasında oldukça bir zarar vermeleri bahis mevzuu değildi. Ptoblemler, bu tartışmalar dışarıya yayılınca başladı.

Miıladın ilk bin yılında Babildeki bütün Yahudi cemaatleri oraları terkedip İspanya ve Kuzey Avrupa’ya yerleşti.

Yeni yaşamağa başladıkları ülkelerde Yahudilerin o ğlke sakinleriyle olan parasal ilişkileri Babil’e nazaran daha kuvvetli oldu. Yahudilere düşman eğitimle beyinleri

yıkanmış HıristyanlarYahudilerin verdikleri sözü tutmayacağından, borçlarını ödemeyeceklerinden endişe etmeğe başladılar. Kendilerini garantiye almak için Hıristyanlar Yahudi Talmud’unu mahkemere sürüklediler, ve son derece alçaltıcı ve hakaret içeren (Juramento More Judaico)’yu uygulamağa başladılar. Bu kural, piyut ( din teksti)’nin Yahudiler üzerinde tesirini ortadan kaldırma amaçlıydı ve Yahudilerin aldıkları kredi ve borçları ödemelerinde din sebebiyle kaçınmalarını engelleyecekti. Örneğin Fransada Yahudi sinagogunun içinde düzenlenen bir törenle Tora rulolarının saklandığı kutsal dolap açık durumda Yahudi, boynunun etrafında dikenli tellerden bir halka, bacakları dikenli tellerle bağlı iken dizleri üzerinde durmağa mecbur edilmekteydi. Törenin bir başka şeklinde Yahudi, sağ eli açık ,Tora rulosunu işaret ederken bir buzağı veya kuzu’nun kanlı derisi üzerinde çıplak ayakla durmak zorunda idi. Almanyada ise, domuz cildinin üzerinde yalınayak durup Tora rulosunu işaret etmek gerekiyordu. Silezya’da kafir sayılan Yahudi üç ayaklı sehpa üzerinde durmak ve herdüşme veya tökezleme halinde bir para cezası ödeme mecburiyetinde idi. Romanyada Yahudi bir ölü yatağında yatırılır, başının üstünde bir mum yakılır, boynuzdan yapılan bir Şofar 7 kere çalınırken (Moşenin şarkısı)’ndaki cezalar okunurdu. Oradaki hakim Yahudiyi ve ailesini tehdit ederken zavallı adam parmaklarını Tora üzerine koyup ‘’Şema İsrael’’ ve benzer Tehilim mısraları mırıldamaktan başka bir şey yapamazdı.

juramentum more judaico, painting from Germany, 17. asır

Yom Kippur at the Synagogue in Philpot Street, London, England, c1930 Photo: ‘Star’ Newspaper (Beit Hatfutsot, the Oster Visual Documentation Center, courtesy of Irene Adelman)

Bu aşalıyayıcı uygulama 19.cu asra sonlarına kadar mevcuttu. 1869 yılında tamamiyle son buldu. O zamandan beri ‘’Kol Nidre’’ , Yom Kipur’un en belirgin dini metinlerden biri ve aslında en ünlü Yahudi duası kabul edilir. Leo Tolstoy bu duanın birçok melodisi arasında bir tanesine hayrandı ve bir milletin çektiği acıların üzüntüsünü çok hislendirici bir şekilde ifade ettiğini söylemiştir. Melodi, Beethoven’in eserlerinden birine ilham verdiği söylenir.

Kipur gününde, Kol Nidre okunurken bütün bunları düşünün ve ne kadar şanslı olduğunuzun farkında olun.

GMAR HATİMA TOVA

Tercüme : Selim AMADO