MADAM AMATİ’nin MÜZİĞİ

İnsan doğası gereği sosyal bir varlıktır ve toplum içinde yaşar. Ama toplum içerisindeki bazı bireyler ile iyi geçinirken diğerlerini kendisinden saymayarak dışlar. Bu insanlara yabancı dediği bir bakış açısı ile bakarak kendisini onlardan uzaklaştırır. Bilerek ya da bilmeyerek kendi dünyasını ve bakış açısını gitgide daraltır. Böylece daha rahat hissettiğini düşünür. Ne de olsa ne kadar az bilirse o kadar mutludur. Diğerlerinin varlığını yok sayarak, onların yaşadıkları ayrımcılığa ve baskıya da sessiz kalır. Kendisiyle aynı ırkı, aynı dini ve aynı fikri paylaşmayan insanların yükünü çekmek istemez. Dolaysıyla o insanlara karşı en ufak tahammülü yoktur.

Kendisini tahammülü olmayan birisi olarak göstermek istemez. Bu yüzden hoşgörü adını verdiği limana sığınır. Fakat yabancı olarak tanımladığı birey kendisiyle eşit yaşamak istediğinde, aynı insan haklarına sahip olduğunu hatırlattığında sinirlenir ve lütfettiği hoşgörünün sınırlarının çoktan aşıldığını düşünür. Bir arada yaşamanın, çok kültürlüğünün hayatın tadı tuzu olduğunun farkında bile değildir. Zaten farklılıklara açık olmak ise cesaret işidir. Oysaki ayrımcı kişi aynı zamanda korkaktır ve korktuğu anlarda gözlerini kapatır. Haruki Murakami, Sahilde Kafka romanında “Gözlerini kapattın diye, hiçbir şey silinip gitmez” der. Görmezden gelinen şeyler insanın içine yol alır, ruhunun derinliklerine işler ve kendisine daha fazla yük olur. Gittikçe aydınlık düşüncelerin yerini kötülük alır. İyilikten uzaklaşıp karanlığın içinde boğulur, farkına bile varmadan.

Bu karanlık dünyayı ışıklandıran, okuyucuya aslında renklerin olduğunu hatırlatan Rita Ender’in Madam Amati romanı İzmir’de yaşayan müzisyen Madam Amati’nin hayat hikâyesini anlatır. Ender, İzmir Beth-İsrael Sinagog ’unun müze haline getirilmiş ikinci katında bir orgun üzerinde madamın fotoğrafını gördükten sonra madamın hayatını araştırır. Madamın İzmir’de yaşayan çok ünlü bir keman virtüözü olduğunu keşfeder. Ender bu kısa romanında madamı tanıyan kişilerin anlattıkları üzerinden onun yapayalnız ama bir o kadar da zengin dünyasının kapılarını okuyucuya açmaktadır. Çevresi tarafından oldukça sevilen Madam Amati, İzmir’de dar bir sokakta yaşayan kimilerine göre Katolik, diğerlerine göre Yahudi azınlığa ait kısa boylu, hafif kamburu çıkık tatlı bir kadındır. Madam işi gereği sinagoga, kiliseye, davetlere, düğünlere çağrılır ve oradaki törenlerde keman çalması istenir. O, bu düğünlere giderken ya da evden adımını dışarı atarken çok şık giyinir ve dudağından kırmızı rujunu eksik etmez. Komşuları da madamı çok severler ve onu sık sık evlerine yemeğe davet ederler. Ayrıca madam mahalledeki çocuklara ve öğrencilere keman dersleri verir. Öte yandan madamın yaşamında sürgün, göç, ayrılık ve ayrımcılık yaşadığından kimsenin haberi yoktur. Hayatının bir döneminde Almanya’ da bulunmuş ve orada bir mekânda sahneye çıktığı bir gün faşist Nazi SS subayları tarafından hakaretlerle sahneden yaka paça atılmıştır. Olaydan sonra İzmir’e nasıl geldiğini hiç kimse bilmez. Söylentilere göre bir Türk askeri ile sahte nikâhla evlenmesi sayesinde kamplarda ölmekten kurtulmuş ve Türkiye’ye kaçmıştır. Kalan ömrünü İzmir’de geçiren Madam Amati burada hayata veda eder.

İnsanın içini sıcacık ısıtan Madam Amati’nin öyküsünü okuduktan sonra ırkçılık ve ayrımcılığın hala devam ettiğini düşünmek gerçekten üzücü. Toplum içerisinde bazı insanlar azınlıkta kaldıkları için toplumdan dışlanmaktalar. Bu ayrımcılığı yapanlar ise kendinden olmayanı yok saymak ya da yok etmek için hep haklı bir sebep peşindeler. Harper Lee Bülbülü Öldürmek kitabında “nedenlere sığınmak insana iyi geliyor” diye ifade eder. Bu cümleyi insanları dışlayanların ve haksızlık yapanların haklı sebepleri olduğuna inandıkları olarak yorumlayabiliriz. Onlar, içinde sıkışıp kaldıkları küçük dünyalarından kötülüklerini haklı nedenler ile sıradanlaştırmaya çalışırlar. Ne yazık ki onların vicdanları sessiz, gözleri kör ve kulakları sağır. Oysaki Madam Amati’nin müziği hep orada.

Özlem Karakuş, Haifa Üniversitesi Holokost Çalışmaları yüksek lisans öğrencisi. Azınlıklar ve tarih konularında araştırmacı, yeni insanlar ve kültürler tanımak konusunda ise okuryazarlığı hala devam ediyor.