Jonathan Freedland: THE ESCAPE ARTIST

Ralf Arditti

Auschwitz’den Kaçabilen İlk Yahudi ve Dünyaya Ulaştırdıkları Soykırım Raporu

Bu kitabın ilk 140 sayfasında doğrudan tanıklıkla yazılan ölüm kampı ve gaz odalarını okumak güçlü irade gerektiriyor, acı çektiriyor ve izleyiciyi sık sık durmaya, uzun nefesler almaya ve yaşamına teşekkür etmeye yöneltiyor. Zor hatmedilen katliam detaylarından sonraki Auschwitz ölüm kampından umut veren kaçışın ve devamının yer aldığı 200 sayfa ise yalnız bir iki gününü alıyor okurun.

Başlangıçta Walter Rosenberg’in 1942’de Slovakya’dan Majdanek toplama kampına sürgün edilmesini ve yarı-cehennemde geçirdiği ayları izliyoruz. Daha kötüsü olamaz diye düşünürken ölüm kampına transferi ve esas cehennem tüm ayrıntılarıyla okurun hafızasında.

Rosenberg 19 yaşındadır ve kırbaçlamalara, dayaklara, günde 16 saat çalışmaya, tüm Avrupa’da yaşadıkları kentlerden doğrudan gaz odalarına gönderilen Yahudilerin bıraktıları eşyaları sınıflandırırken çektiğine, yanıbaşında arkadaşlarının bitkinlikten can vermelerine rağmen dimağını ve cesaretini toplayarak hayatta kalmayı başarır. Tek amacı Auschwitz’den kaçarak bu ölüm fabrikasının tüm detaylarını dünyaya haber vermektir.

Nazilerin “nihai çözüm” olarak adlandırdıkları dünya Yahudilerini ortadan kaldırma hedefi ilk olarak Polonya ve Rusya işgallerinde kafalara sıkılan kurşunlar ile başlar. 1942’den sonra milyonların hızla katledilmesi için özel tasarlanmış kamplar kurulur. Auschwitz-Birkenau bunların en büyüğü idi. Çek ve Slovakya’dan, Hollanda ve Belçika’dan, Fransa ve Polonya’dan, Selanik ve Baltik Ülkelerinden hayvan katarlarıyla sevk edilen Yahudiler’den her gün 3 - 4000 kişi gaz odalarında yaşamlarını yitirir, sonra krematoryumlarda yakılarak külleri gömülür. Bu, New York İkiz Kulelere saldırılarda ölenler kadar sayıda kadın, kız, çocuk ve yaşlının Tanrı’nın her günü yok edilmesi demektir.

Nazilerin hedefi tüm sürecin sükunet ve uyum içerisinde , başkaldırı ve isyan olmaksızın süratle işleme girmesidir. Kurbanlar bulundukları kentlerden “yeni yerleşim bölgelerine” gittiklerine inandırılırlar. Aldatma, sakin girdikleri gaz odalarına kadar uzanır ve duş şeklinde tasarlanmış borulardan Zyklon B tüpleri atıldığında 15 dakika içerisinde 3250 (ortalama) kişi nefessizlikten yaşama veda eder .

Geride, ölenlerin getirdikleri eşyaların, çocuk arabalarının, ayakkabıların ve en önemlisi elbiselere gizlenmiş para ve mücevheratın Rosenberg gibi Aufraumungskommando’lar (temizlik birlikleri) tarafından taranıp, elden geçirilip, ayrı kategoriler halinde Almanya’da SS merkezlerine gönderilmesi kalır.

Neticede “nihai çözüm” yanlız soykırımı ve yoketmeyi değil, milyonların mallarına el konularak Vaterland’ın (vatan) savaş giderlerine destek olmayı ve birkaç bin SS subayının zenginleşmesini sağlar.

Jonathan Freedland’ın “Kaçış Sanatkarı” (The Escape Artist) kitabı Nazilerin Auschwitz-Birkenau kampını Rosenberg’in anılarından hareketle tüm detaylar ve krokilerle anlatıyor. Fakat bu ölüm kampından Nisan 1944’de kaçabilen ve hayatta kalan iki Yahudinin (diğeri Fred Wetzler) tarihe esas katkıları tüm yaşadıklarını rapor haline getirip önce Slovak Yahudi Toplumuna, sonra Macaristan hükümetine ve neticede müttefik ordularına ve hatta Churchill’e kadar ulaştırmalarıdır.

Neden Macar hükümetine? Nazilerin son hedefi Macar Yahudiliğini yok etmekti. Harbin sonlarına doğru, 15 Mayıs 1944’den itibaren yalnız 56 günde 437.402 Macar Yahudisi Auschwitz-Birkenau ölüm kampına trenlerle yollanır ve büyük çoğunluğu vardıkları gün öldürülür (her gün 7500’den fazla can). Rosenberg’in (daha sonra edindiği Rudolf Vrba adıyla) kaleme aldığı Vrba-Wetzler raporu Macar diktatörü Miklos Horthy’nin dikkatine sunulur. Nazi’lere bağlı olan fakat henüz işgal altında olmayan Macaristan o güne kadar Budapeşte dışındakilerin toplama kamplarına sevkiyatlarına izin vermesine rağmen bu raporun halka ve müttefiklere açıklanmasından korkarak başkentte yaşayan 200.000 Yahudinin sürgünlerine izin vermez.

Vrba-Wetzler raporu Macar Yahudilerinin çoğunu kurtarmaya yetişmez fakat Budapeşte’dekileri yaşatır. Fakat bu sonuçtan Rosenberg/Vrba kesinlikle memnun değildir. Onun esas amacı müttefik hava kuvvetlerini, ölüm kamplarına uzanan tren raylarını bombalamaya ikna ederek sevkiyatları durdurmak, en azından geciktirerek birkaçyüzbin, belki de milyon insanın öldürülmelerine engel olmaktı.

Neden müttefikler Auschwitz’e giden demiryollarını bombalamaya yanaşmadılar? Özürleri: Vrba-Wetzler raporuna ve başka kanallardan gelen bilgilere inanmakta zorlandıkları ve stratejik hedeflerinin Almanya’nın savaşı devam ettirme kapasitesini zayıflatmasıydı. Kaybettiklerini anlamalarına rağmen, Nazilerin Yahudi Soykırımı’nı sonuca ulaştırmaktaki kararlılıklarını hesap edemediler.

Yeni adıyla Rudolf Vrba harpten sonra Prag Üniversitesinden biokimya doktorasını alır ve Slovakya’da daha önce tanıdığı ve Soykırım’dan mucize kabilinden kurtulan Gerta ile evlenir. İki çocukları olur ve nefret ettiği komünist sistemden kaçma planları yapar. Ayrı yollardan hem kendisi hem de Greta ve çocuklar İngiltere’ye kaçarlar. “Kaçış Sanatkar”ı ailesine de aşılamıştır yeteneklerini.

Arada eşinden ayrılmış ve önce İsrail, sonra İngiltere, daha sonra Kanada’da da yaşamını kurmuştur. Sık sık Almanya’ya giderek eski SS subaylarının yargılanmalarına tanıklık eder. Soykırımın unutulmaması için konuşmalar yapar, Claude Lanzmann’ın Şoa filminde yaşadıklarını anlatır.

Fakat kaçış sanatkarı artık değişmiş ve garip bir karaktere bürünmüştür. Kamp günlerinden bahsederken gülümsemesi tutar, olağan günler yaşamış gibi anlatır deneyimlerini. Sanki eski hayatından ve çektiklerinden hala kaçmaya devam eder.

Bu tutum maalesef çok daha iyi tanınmasına ve saygıyla anılmasına engel olur. Auschwitz’den kaçabilen iki Yahudi’den biri olmasına ve tüm dünyaya ölüm kamplarının gerçeğini deşifre etmesine rağmen gerek İsrail’de gerekse Batı’da az kişi tarafından bilinir.

Freedland bu kitapla Soykırım bilincine Vrba katkısını eklemekte ve “kaçışlarına artık son ver” demektedir.

*****

● Jonathan Freedland: The Escape Artist; John Murray, 2022; 376 sayfa

*****

Bir sonraki yazı: 12 Nisan 2023

Diğer kitap kurdu yazıları için tıklayınız