Birleşik Arap Emirliği’nin ardından, bir ay içinde Bahreyn de İsrael ile tam diplomatik ilişki kurma konusunda mutabık kalarak ikinci barış/normalleşme anlaşması imzalayan Arap ülkesi oldu.
15 Eylül Salı günü Beyaz Saray’da düzenlenen tarihi imza törenine ABD Başkanı Donald Trump, İsrael Başbakanı Binyamin Netanyahu, BAE Abu Dabi Veliaht Prensi Muhammed bin Zayid ve Bahreyn Dışişleri Bakanı Abdullatif bin Rashid Al Zayani katıldı.
Begin’in Mısır ile imzaladığı Camp David ve Rabin’in Kral Hüseyin ile imzaladığı Ürdün Barış Anlaşmasının İsrael ile sınırı olan ve üç hatta dört kez savaşılan ülkeler ile yapıldığını, oysa İsrael’in hiçbir zaman Körfez ülkeleri ile savaş halinde bulunmadığı gibi komşu da olmadığını unutmamak gerekir.
Ne var ki BAE ve Bahreyn’in peşi sıra Umman ve daha ileri bir vadede Suudi Arabistan, hatta Sudan ile de imzalanması beklenen normalleşme anlaşmalarının bölgede dengeleri oldukça değiştireceği kesin.
2001 yılında dönemin Başbakanı Ariel Sharon Ulaştırma Bakanı Efraim Sneh’yi gizli görüşmelerde bulunmak üzere Arap Yarımadası’na gönderir. İsrael’in uzun yıllardan beri sadece BAE değil, Körfez ülkeleri ile de arasında gizli ve son zamanlarda pek de gizli olmayan ilişkilerinin bulunduğu bir sır değil. Ancak bu ilişkilerin ivme kazanması 2015 yılında Netanyahu döneminde oldu.
Geçtiğimiz hafta Cuma günü Netanyahu eski dostu Tony Blair’e teşekkür etmek için telefonda aradı. Bir zamanlar İşçi Partisi lideri olan Blair, 1997-2007 yılları arasında Birleşik Krallığın başbakanlığını yaptı. Orta Doğu’da barışın sağlanması ideallerinden biriydi. Başbakanlık görevinden ayrılınca ABD, Rusya, NATO ve AB’den oluşan dörtlünün ortak temsilcisi olarak seçildi. Ancak 2015 yılında kuartet ile görüşleri örtüşmediğinden bu görevden ayrıldı. Dörtlüye dâhil devletler Orta Doğu’da barışın sağlanmasının İsrael-Filistin sorununun çözümüne bağlı olduğunu savunurken, Blair tamamen tersi düşüncedeydi ve bölgede Arap ülkeleri ile barışın sağlanması sonucu bu ihtilafın ortadan kalkacağına inanıyordu. Netanyahu da aynı görüşteydi.
2010 yılında Mossad’ın Dubai’de Hamas teröristi Mahmoud al Mablouh’u ortadan kaldırması üzerine İsrael’in Birleşik Arap Emirlikleri ile mevcut ve gizliden sürdürülen her türlü güvenlik ve ticari ilişkileri sıfırlandı.
2015 yılında Netanyahu’nun Birleşmiş Milletlerde İran tehdidini dile getiren konuşması BAE Veliaht Prensi Muhammed bin Zayed’i son derece etkiledi. Blair’in araya girmesi sonucu Netanyahu Filistin baş müzakerecisi Av. Yitzhak Molcho’yu prens ile temasta bulunmak üzere görevlendirdi. Molho ve Prens Bin Zayed 2015 sonuna doğru Londra’da bir araya geldiler. Tony Blair de bu görüşmeye katıldı. Bu görüşmeyi sayısız toplantılar ve telefon konuşmaları izledi. Her iki taraf da İran ve Müslüman Kardeşlerin bölge için tehdit oluşturdukları konusunda görüş birliği içindeydiler. Netanyahu BAE’ye askeri güvenlik sistemlerinin satışını onayladı.
Veliaht Prens 2016 yılı sonlarında gizli olarak ilkin Yeruşalayim’de Netanyahu ile bir araya geldi. Netanyahu görüşmelerde iki devlet arasında diplomatik ilişkilerin kurulmasının gündeme alınmasında ısrarcıydı.
Gizli görüşmelerin olumlu gelişmesinde çok başarılı olan Av.Yitzhak Molho 2018 senesinde BAE’nin 33 Mossad görevlisi aleyhine Interpol nezdindeki başvurusunun iptal ettirilmesini başardı. Ancak Molho denizaltılar soruşturmasında adı geçmesi nedeniyle görevinden ayrıldı.
Tony Blair iki devlet arasındaki görüşmelerde sadece güvenlik konularının değil, bölge ekonomisinin gelişmesi ve modernizasyonu ile İsrael’in yeni bir Orta Doğu’daki rolü üzerinde sayısız konuların ele alındığını belirtiyordu. Nitekim imzalanan barış anlaşması da tüm bu konuları içerir şekilde kapsamlı bir işbirliğini öngörmektedir.
İmzalanan bu anlaşma sonucunda bölge barışının sadece İsrael’in Filistin ile uyuşmazlığının ortadan kaldırılmasıyla sağlanabileceği yönündeki bir tabu yıkılmış oluyor. Tam tersine Arap ülkeleri ile karşılıklı diplomatik ilişkilerin oluşturulmasının İsrael- Filistin sorununun çözümünü hızlandırabileceği tezi ağırlık kazanmış oluyor.
Bölgede gerçek barış, bazı liderlerin İsrael’i haritadan silme hayallerinin sona ermesi ve Yeruşalayim’i tek ve bölünmez başkent olarak tanımaları ile gerçekleşecektir.
SHANA TOVA VE METUKA
Sevgi dolu, sağlıklı bir yıl dilerim.