Geçtiğimiz hafta Kudüs’ün 25 km kadar güneyinde Migdal Oz yerleşimi civarında 19 yaşındaki Dvir Sorek adlı dindar İsrail askerinin bıçaklanarak öldürülmesi hem Batı Şeria’da hem de tüm İsrail’de derin üzüntü ve yas ile karşılandı.
Yehuda (Batı Şeria’da Kudüs’ün güneyi) bölgesini ziyaret etmedim fakat bugünkü İsrail-Filistin çatışmasının temelinde yatan Batı Şeria yerleşim bölgelerini daha yakından tanımak amacıyla üç yıl kadar önce Gershon Portnoy adlı bir rehber ile Kudüs’ün kuzeyinde (Şomron) 5 kadar Yahudi köyünü ziyaret ettim ve orada yaşayanların bazılarıyla konuştum.
Neden bu kadar Yahudi yerleşimci kendileri açısından yaşamsal riskler taşayan bölgelerde oturuyorlardı? Onları güden nedenler ideolojik mi? Maddiyat mı? İsrail’in kuruluşundan önceki devir misali öncü olmak mı?
Bu konu yıllardır hep kafamı kurcalıyor. İsrail’e göç etmiş olsam benim gitmeyi ve oturmayı düşünmeyeceğim yerlere onbinlerce hatta yüzbinlerce Yahudi hangi nedenlerle gidiyorlar? Ondan da öte tüm tehlikelere rağmen nasıl oluyor da bu kadar mutlu ve memnunlar?
Gözlemlerim ve araştırmalarım:
Tevrat’tan, din kültüründen, tarihten gurur duyularak bir zamanlar Yahudi krallıklarına ait topraklarda yeniden inşaat (‘’işgal’’ kullanılmayan sözcüktür), ağaçlandırma, fabrika kurma, çocuk yetiştirme, aile büyütme sanki gizli bir Tanrısal emrin (‘’git ve çoğal’’) yerine getirilmesi gibi – Bu dindar grup - Belki % 50’yi oluşturuyor.
İsrail’de evlerin pahalı olmasından dolayı büyük kentlere (Tel Aviv: 1 saat, Kudüs: ½ saat ortalama) yakın bölgelerde hem daha rahat imkanlarla oturma, hem de doğaya, kırsala ve sessizliğe düşkünlük. Bu grup genellikle dindar değildir – Belki % 30.
Macera arayan veya görevi nedeni ile bölgede oturmaya mecbur olanlar – Dindar da var, laik de – Belki % 20.
Gelelim İsrail’e Türkiye’den 70 yıldır göç eden Yahudilere. 1950’lerde ilk gidenler genellikle sahil şeridine, Kudüs’e veya Galile’ye (Kuzey) yerleştiler. 1967 ve 1973 savaşlarından sonra gidenler ve özellikle son 20 yılda İsrail’e göç eden Türkiye Yahudileri ise daha dar bir bölgede, Tel Aviv – Haifa arasında oturuyorlar.
Batı Şeria yerleşimlerinde yaşamlarını sürdüren Türkiye’liler muhakkak vardır, fakat öyle olsa dahi çok küçük bir azınlık oldukları kanısındayım.
Neden, Türk Yahudileri yeni yerleşimlerden pek hazzetmiyorlar?
Yukarıdaki ilk gruba giren tarzda eğitim gören dindar ve ideolojik (‘’o topraklar bizimdir’’) görüşte Yahudi Türkiye’den pek çıkmıyor.
Misyon sahibi olan ve risk kabul eden Yahudi tipi daha ziyade Batı’da, özellikle ABD’de yetiştiği gibi 3ncü nesil dindar İsrail’liler arasında da çokça bulunuyor.
Türkiye Yahudileri Avrupa’nın siyasal görüşlerinden etkilendikleri ölçüde sosyal demokrat ve liberal partilere oy verirler. Tanıdığım birçok Türk Yahudisinin yerleşim bölgelerinde bırakın yaşamayı, gitmekten bile çekindiklerine tanık oldum.
Yukarıdaki nedenlere rağmen birçok Türkiye kökenli Yahudi’nin Batı Şeria’yı Filistinli’lere teslim etmekte ve orada bir Arap Devleti’nin kurulmasına sıcak bakmadıklarını biliyorum. Bu hissiyat özellikle Gazze’nin 2005 yılında terk edilmesiyle orada kurulacak bir Filistin Devleti’nin başarı kazanma, halkına iyi bir hayat yaşatma hayallerinin gerçekleşmemiş olmasından da kaynaklanıyor.
Bu tahlilde Batı Şeria’da onyıllardır oturmakta olan Filistin’li Arapları gözden uzak tutmuyoruz. Fakat stratejiyi tespit eden ve gücü ellerinde bulunduran Yahudilerin bölgenin kaderini çizmekte daha önemli rol oynadıklarını da belirtmeliyiz.
Bu statüko nereye kadar gider? Batı’nın İsrail üzerindeki baskısı Arap Baharı, Suriye iç savaşı, Trump’in başkanlığı ve Avrupa’daki İslami terör olayları yüzünden askıya alındı. Fakat bir noktadan sonra İsrail kamuoyunun kendi içinden gelen sesler ağır basmaya başlayabilir.
Eylül seçimleri bu açıdan gelecek belirleyicidir.