2018 Giro d’İtalia bisiklet yarışması, 4 Mayıs günü Yeruşalayim’den 10 km’lik yol kat etmek üzere start verdi. Hayfa’dan Tel Aviv’e, Beer Sheva’dan Eilat’a devam eden üç etaplı yarışma 6 Mayıs günü tamamlandı. 18 farklı etapta 21 gün devam edecek yarışma 27 Mayıs’ta Roma’da sona erecek.
Niyetim tabii ki bir spor yazısı yazmak değil… Ancak 1909 yılından beri her yıl tekrarlanan ve bu yıl da Yeruşalayim’de start almasıyla farklı bir anlam kazanan bu uluslararası yarışma, çok değerli bir kişiyi anımsamama vesile oldu. Başında kasketi, bisikleti üzerinde, siyah/beyaz fotoğraf karelerinden anımsadığım bir İtalyan sporcu. Giro d’İtalia’dan yola çıkarak size bu değerli kişiyi, Gino Bartali’yi anlatmak istiyorum.
Bir bisiklet yarışmacısı olan Gino Bartali, iki kez Tour de France’ı, iki kez de Giro d’İtalia’yı kazanmış çok başarılı bir sporcuydu. İtalya’nın Toscana bölgesinde doğan Gino, kazandığı uluslararası yarışmalar nedeniyle 1930’lu yıllarda faşist Benito Mussolini hükümetinin gurur kaynağıydı. Oysa o faşizm karşıtı bir kişi olduğundan, bu sistemin mağdurlarına yardımcı olmak üzere kolları sıvadı. 1940’ın ilk yıllarında İtalyan direnişçilere katılarak kurye görevini üstlendi.
Gino Bartali’nin lakabı; “Toscana’nın Demir Adamı”ydı. Neden mi? Çünkü Gino dağlık Toscana’nın yokuşlarını bisikleti ile tırmanıyor, direnişçi gruplar arasında gizliden belgeler taşıyarak haberleşmelerini sağlıyordu. Bu yolculuklar onun yaşamının en dramatik bisiklet sürüşleri oldu.
Nazilerin 1943’te kuzey ve orta İtalya’yı işgal etmelerinin ardından Gino’nun görevi daha da zorlaştı. Sağladığı sahte kimlikleri İtalya Yahudilerine ulaştırmaya, Holokost süresince gizlenen Yahudilere yardımcı olmaya çalışıyordu.
Gino bu tehlikeli görevi Floransa Baş Hahamı Nathan Cassuto ile işbirliği içinde sürdürdü. Taşıdığı sahte kimlikler sayesinde Nazilerden gizlenen Yahudilerin İsviçre’ye geçip güven içinde olmalarını sağladı. Kendisi inançlı bir Katolik olduğu halde Floransa’daki evinde bir Yahudi ailesini gizledi.
Gizlice sürdüğü faaliyetler bu şüphe uyandırınca 1944’te tutuklandı. Gino çok mu cesurdu? Bu tehlikeli görevi yaparken korkuyordu şüphesiz… Ama o insan yaşamının değerini biliyordu, Yahudi yaşamını kurtarmak üzere kendi yaşamını tehlikeye atmaktan kaçınmıyordu. Sayıları kesin olarak bilinmemekle birlikte 800 İtalyan Yahudi’sinin Gino Bartali sayesinde ölümden kurtulduğu tahmin ediliyor.
İkinci Dünya Savaşı sonrasında Bartali bu konuda konuşmaktan kaçındı. Ona göre, “İyilikler yapılmalı ama yapıldığı söylenmemeliydi.” Bir bisiklet yarışçısı olarak başarılarına başarı kattı, 1946’da Giro d’İtalia’nın, 1948’de Tour de France’ın galibi oldu. Aradan çok uzun yıllar geçtikten sonra, suskunluğunu bozdu, savaş yıllarında üstlendiği görevin tüm ayrıntılarını, Naziler tarafından öldürülen Hamam Cassuto’nun bir akrabasına özel olarak anlattı. O günden sonra da Bartali sayesinde hayatta kalanlar, bu cesur ve yürekli adamın anlattıklarını doğruladılar.
Toscana vadisinin şampiyonu 2000 yılında hayata veda etti. Yeruşalayim’deki Yad Vashem Holokost Araştırma Merkezi yaptığı araştırmalar sonrasında Gino Bartali’yi 2013 yılında Uluslararası Dürüst (Righteous Among the Nations) payesi ile onurlandırdı.
Giro d’İtalia’nın bu yıl Yeruşalayim’de start vermesinin farklı anlamlarla yüklü olduğunu söylemiştim yazımın ilk satırlarında. Gerçekten de öyle… 2018 Giro d’İtalia’nın İsrail kentlerinde başlayan ilk üç etabı Gino Bartali anısına atfedildi. Şöyle ki, binlerce bisikletçi sporcunun katıldığı yarışma öncesinde İsrail Bisiklet Akademisinden altı sporcu Gino Bartali’nin anısını onurlandırmak üzere Yad Vashem kampusunda bisikletleri üzerinde bir gösteri düzenlediler. İsrailli bisiklet sporcularından İtalyan sporcu Gino’ya minnet ifadesi olarak…
Ardından düzenlenen törende Yad Vaşem Müdürü Avner Shalev, Gino Bartali’ye “İsrail’in Onursal Vatandaşı” payesinin verildiğinin belgesini, torunu Giola Bartali’ye teslim etti.
O kısa törende Gino Bartali hakkında çok güzel sözler sarf edildi. İtalyan elçisinin; “Gino Bartali’nin ülkesine getirdiği en büyük başarı, şeytana karşı kazandığı zaferdi” sözleri belki de ünlü sporcunun vicdanına en çok hitap edecek sözler oldu… Teşekkürler Gino Bartali…