KISA TARİHÇE(Türkçe)

Gerek Osmanlı İmparatorluğu, gerekse İngiliz Mandası zamanında, muhtelif tarihlerde Türkiyeli Yahudilerin Eretz İsrael’e yerleştikleri bilinmektedir. 1930 senesinde Dekalo, Benjamen ve Peres gibi tanınmış aileler ülkeye göç ettiler.

1937 yılında Hanri Peres’in başkanlığında, Tel Aviv’de, “İrgun Ole Turkiya” adlı dernek kuruldu. Amaç zaman zaman Türkiye’den aliyalarını yapan Yahudilere yardımcı olmaktı. Türkiyeliler Birliği’nin temelini oluşturan bu kuruluş 1960 yılına kadar faal oldu.

1 Ağustos 1960 tarihinde Av. Yehuda Adiri günümüzde faal olan “İtahdut Yotsei Turkiya Beİsrael” (Türkiyeliler Birliği) adlı derneği kurdu. Kurucular arasında Yük. Müh.Heınz Zıffer , Mimar Faik Mutlu, Kibutz HaGoshrim üyesi ve öğretmen Maks Menahem Baruh ve David Pardo yer almaktaydı. 17 Kasım 1960 tarihli Haaretz gazetesinde derneğin kurulduğu resmen kamuoyuna duyuruldu.

Hans Tsnifer dernek başvurusu ile ilgili bir anısını şöyle anlatır: “ İtahdut Yotsei Turkiya’yı kurmak için Sohnut’a başvurduk. O tarihte Moshe Sharet henüz Dışişleri Bakanı değildi, Sohnut başkanıydı. Bizlere düzgün bir Türkçe ile ‘Hemşerilerim bugüne kadar nerelerde idiniz, neden sizden hiç bir şey duymadık?’ diye sorar ve sonra ekler; ‘Biliyorum siz her şeyi sessizce yaptınız. Ancak sadece yapmak yetmiyor. Yaptığınızı göstermek de gerekli.”

Dernek ilkin Av.Yehuda Adari başkanlığında Heınz Zıffer’in evinde çalışmalarına başladı. Daha sonra “İrgun Ole Turkiya”nın Tel Aviv, Pinsker sokağındaki lokalinde faaliyetlerini sürdürdü.

16 Şubat 1966 tarihinde, Türkiyeliler Birliği, Tel Aviv’de, Rarav Kuk sokağındaki mülkü satın aldı.

Av.Yehuda Adiri’den sonra Türkiyeliler Birliği’nin başkanlığına sırasıyla Sabetay Leon, İshak Misistrano ve Müh. Hayim Natan seçildiler.

Hayim Natan’dan sonra başkanlığa seçilen Şemuel Meşulam döneminde Türkiyeli Yahudilerin yoğun olarak BatYam’da oturmaları nedeniyle Rav Kuk’daki merkez terkedildi ve Bat-Yam’da bir apartman dairesine taşındı.

1980 Aliyası ile birlikte Türkiye’den gelenler arasında Yahudi cemaatinde görev yapmış tecrübeli kişiler vardı. Örneğin Yusuf Pepo Zara Türkiye’de FKD başkanlığı görevinde bulunmuştu ve 1983 yılında gerçekleşen seçimlerde en çok oyu almasına rağmen Türkiyeliler Birliği’nin başkanlığını kabul etmedi. Onun yerine Marko Menahem Eskenazi bu görevi yüklendi.

1980 Aliyası ile birlikte Türkiye’den gelenler arasında Yahudi cemaatinde görev yapmış tecrübeli kişiler vardı. Örneğin Yusuf Pepo Zara Türkiye’de FKD başkanlığı görevinde bulunmuştu ve 1983 yılında gerçekleşen seçimlerde en çok oyu almasına rağmen Türkiyeliler Birliği’nin başkanlığını kabul etmedi. Onun yerine Marko Menahem Eskenazi bu görevi yüklendi.

O yıllarda 1980 Aliyası 1970 Aliyası ile kaynaştı. Yusuf Pepo Zara Bnei Brit Locasını revize etti, yeniden yapılandırdı. Selim Amado öncülüğünde Nur Locası kuruldu. Aron Ender’in başkanlığında Moiz Beraze ve Yakup Barokas ile birlikte ilk adımları atılan Türkiyeliler Hertzlia Kültür Merkezi son derece etkin oldu. Türkiyeliler Birliği’nin girişimi ile Hertzelia Kültür Merkezi’nde Moshe Shaul’un yönettiği Balkan ülkeleri Sefarad temsilcilerinin katıldığı “Sefarad Semineri” düzenlendi. Dr. Gad Nasi tarafından “Morit” Derneği kuruldu ve özellikle kültürel alanlarda faaliyet gösterdi. Morit Derneği, 500 yılı anmak üzere İsrail 5. Devlet Başkanı İshak Navon’un kurul başkanlığını yaptığı ve 25 ülkeden delegenin katıldığı “Uluslararası Türk Yahudiliği Kongresi”ni düzenledi.

1986 yılı Mayıs ayında gerçekleşen Türkiyeliler Birliği seçimlerine bu olumlu rüzgârın etkisinde 700 delege katıldı ve Av.Yakup Barokas başkanlığa, Dr.Leon Koen Moatsa (Danışmanlar Kurulu) başkanlığına seçildi. Türkiyeliler Birliği’nin şubeleri kuruldu; Nesim Aciman Batyam, Sara Avigdor Rishon Letzion, Jak Behmoras da Ramat Aviv şubesi başkanlığına getirildiler. Bu dönemde 1991 yılına kadar yayım hayatına devam edecek olan “Dostluk Dergisi”nin yayınlanmasına başlandı. Dernek, “Word Sepharadi Federation”una üye oldu. Av.Elyezer Meşulam’ın öncülüğünde bir Beit Avot (İhtiyarlar Yurdu) kurma projesi hazırlandı ancak başarılı olamadı.

Sonraki yıllarda sırası ile Sami Day, İsak Kohen Türkiyeliler Birliği’nin başkanlığına seçildiler. İsak Kohen’in başkanlığı döneminde “Dosluk Dergisi” yayınına son verildi ve Genel Yayın Müdürlüğünü Av.Yakup Barokas’ın yaptığı “Haber Gazetesi” Türkiyeliler Birliği’nin bir yayın organı olarak yayımlandı. Başkan İsak Kohen gazeteye destek verdi ve düzenli olarak köşesinde yazıları yayınladı. Ancak gazete uzun ömürlü olamadı ve bir yıl sonra kapandı.

4 Nisan 1992’de yapılan ve 35 delegenin katıldığı genel kurulda İsak Kohen’in yerine Niso Kaneti başkanlığa ve Sami Uziel’in yerine Selim Amado Danışmanlar Kurulu başkanlığına seçildiler.

Bu dönemde de dernek Türkiyeli öğrencilere burs vermeye devam etti. Türkiye’de düzenlenen 500 yıl anma etkinliklerine ve yine Türkiye’de gerçekleştirilen Dünya Sefarad Kongresi’ne katıldı. 1997’de Bat-Yam ile Antalya kardeş şehir anlaşması imzaladılar.

Niso Kaneti iki dönem başkanlık görevini yüklendi. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel ve dönemin başbakanı Tansu Çiller zamanında protokol masasında Türkiye Musevi Cemaati Başkanı Bensiyon Pinto ile eşit mesafede oturarak Türkiyeliler Birliğinin önemini ortaya koydu.

1998’de genel kurul seçimlerinde görevi Moreno Margunato devraldı. Selim Amado yerine de Hayim Nahshon Danışmanlar Kurulu başkanlığına seçildi. Moreno Margunato’nun ikinci dönem başkanlığı döneminde Avram Yafe Danışmanlar Kurulu Başkanlığına seçildi.

1999 Ağustos ayında Türkiye’de vuku bulan deprem sonrasında Türkiyeliler Birliği Joint örgütü ile birlikte felaketzedelere giyim, kuşak, yatak, ilaç yardımında bulundu. Toplanan bağışlar Adapazarı’nda Yarbay Refik İlk Okulu binasının inşasında kullanıldı. Türkiye Dışişleri Bakanlığı İsmail Cem zamanında Türkiyeliler Birliğini hizmetlerinden dolayı “Üstün Hizmet Ödülü” madalyası ile onurlandırdı.

Moreno Margunato’nun başkanlığı döneminde dört tiyatro oyunu sahneye kondu, Dostluk Yurdu Derneği ile birlikte “La Kula 1930” müzikali Bat Yam ve Tel Aviv’de oynandı. Oyun iki bin kişi tarafından izlendi.Moreno Margunato’nun iki dönem süren başkanlığı süresince İsrail-Türkiye ilişkilerinin de olumlu bir seyir izlemesinin de katkısı ile önemli başarılara sahne oldu.

2002 yılı Aralık ayında gerçekleşen seçimlerde Momo Uzsinay başkanlık görevine, Danışmanlar Kurulu başkanlığına da Sami Baruh seçildi. Momo Uznsinay başkanlık görevini üç dönem boyunca sürdürdü. Momo Uzsinay’ın başkanlığının ikinci döneminde Selim Salti Danışmanlar Kurulu başkanlığına seçildi.

Av. Shemaya Halevi her dönemde, uzun yıllar Türkiyeliler Derneği’nin hukuk müşavirliği görevini üstlendi. 2009 yılında Türkiyeliler Birliği bir gece düzenleyerek kendisini onurlandırdı.

2004 yılında “Erol Akmen Kültür Merkezi” açıldı ve Türkiyeliler Birliği merkezini 2009 Nisan ayında Bat Yam’daki lokaline taşıyacağı tarihe kadar beş yıl süre ile bu mekânda sürdürdü.

Bu yıllara, özellikle Türkiye-İsrail ilişkilerinin en üst seviyeye taşınmasının da bir sonucu olarak, pek çok devlet adamı ve heyetin ziyaretleri damgasını vurdu. Türkiyeliler Birliği tüm bu ziyaretlerde etkin oldu. 3.Ocak.2005 tarihinde Dışişleri Bakanı Abdullah Gül, 1.Mayıs.2005’de Başbakan Recep Tayyip Erdoğan ve 7.Haziran 2007’de Cumhurbaşkanı Necdet Sezer’in ziyaretleri gerçekleşti. Ayrıca Devlet Bakanı Kürşad Tüzmen ve Sağlık Bakanı Recep Akdağ da İsrail’i ziyaret ettiler.

Ayrıca Türkiyeliler Birliği Türk Yahudileri Hahambaşısı İshak Haleva’yı, milletvekillerini, aralarında Ceyda Karan, Oral Çalışar, Yasemin Çongar, Leyla Tavşanoğlu gibi tanınmış gazetecilerin yer aldığı heyetleri, Türk Makabiyat takımını, 29 kişilik bir doktor grubunu ve Türkiye’den gelen 80 kişilik bir gençlik kafilesini lokalinde ağıladı.

Türkiyeliler Birliği bu dönemde Başkan Yardımcısı Nesim Güveniş’in büyük katkısı ile kültürel faaliyetlerini de yoğunlaştırdı; internet sitesi oluşturdu, Bülten yayınına devam etti, İsrael Benyakar ile Yuda Siliki’nin hazırladığı İbranice-Türkçe sözlük yayınlandı, Diaspora müzesinde “Türkiye’deki Sinagoglar” sergisi ve Haaretz Müzesinde “Hicaz Demiryolu” sergisi düzenlendi. Dostluk Yurdu “Moiz Miluim’de” adlı oyunu sahneye koydu. Sami Gerson’un inisyatifi ile Ole Hadaş çocuklarından oluşan bir futbol takımı kuruldu ve kendinden basında oldukça söz ettirdi.

19 Ocak 2012 tarihinde Momo Uzsinay’ın yerine Zali de Toledo Türkiyeliler Birliği başkanlığına seçildi. Selim Salti Danışmanlar Kurulu başkanlığını sürdürdü. Bu döneme Marmara krizinden sonra Türkiye ile İsrail arasındaki altı yıl süren ve ilişkilerin en düşük seviyeye indirilmesi ile oluşan olumsuz hava etkin oldu, iki ülke arasındaki resmi ziyaretler kesildi. Bunun sonucu olarak da Türkiyeliler Birliği etkinliklerini göçmenlere yardım ve kültürel faaliyetlere yoğunlaştırdı.

Ancak Zali De Toledo’nun katkıları ile Beit Hatfutsot Müzesi’nde Türkiye Sinagogları Sergisi’nin düzenlenmesinde Türkiye Yahudi Toplumu ile işbirliğine gidildi, Haaretz Müzesi’nde Hicaz Demiryolu Sergisi gerçekleştirildi.

Ayrıca opera geceleri, konser ve konferanslar düzenlendi. David d’Or Bat Yam Oditoryumu’nda bir konser verdi, Erensya Sefaradi’nin de dernek lokalinde bir dinletisi gerçekleştirildi. A.B.Yehoşua gibi dünyaca ünlü bir yazar konuk edildi. Dostluk Yurdu, Bat Yam Oditoryumu’nda “Ne işin var evde Moiz” adlı oyunu sergiledi. Dernekte ünlü orkestra şefi Cem Mansur ağırlandı.

Bu dönemde de gençlere burs dağıtımına devam edildi. İbranice kurslar düzenlendi. Göçmen Bakanı Sofa Landver, Göçmenlere yapılan yardımlar nedeniyle Türkiyeliler Birliğine bir “Bakanlık Plaketi” sundu. Plaketi Aliya Komisyonu Başkanı Moiz Sustiel aldı. Keza Moiz Sustiel’in öncülüğünde İbranice kursların düzenlenmesine başlandı. Ayrıca yeni ole hadaşlara yapılan yardımlar sürdürüldü. Derneğin sekreterliğini uzun yıllar bu görevi yüklenmiş olan Jak Abuaf’tan sonra görevi Jak Aboresi almış.

2018 ve 2021 yılında yapılan Moatsa ( Danışmanlar ) kurulu seçimlerinde daimi üyeler ve Moatsa üyelerinin oyları ile Moatsa başkanlığına Av. Yakup BAROKAS, İsrael'deki Türkiyeliler Birliği yönetim kurulu başkanlığına Ovi Roditi GÜLERŞEN seçilmişlerdir.

Türkiye-İsrail ilişkilerinin yeniden düzelmesi üzerine 27 Aralık 2016 tarihinde uzun bir aradan sonra büyükelçi görevine tayin edilen Büyükelçi Kemal Ökem ve İsrail’in Türkiye Büyükelçisi Eytan Nae dernek lokalinde ağırlandılar. Turizm Bakanı Nabi Avcı da keza uzun bir süreden sonra İsrail’i ziyaret eden ilk bakan olarak İsrail’i ziyaret etti ve 8.Şubat 2017 günü Türkiyeliler Birliği lokalinde ağırlandı.

Bu dönemde Kula oyunu bin yüz kişi tarafından izlendi. Cihat Aşkın gibi dünyaca ünlü bir keman virtüozu ağırlandı ve bir resital sundu. Jekky Arditti’nin resim sergisi Tel Aviv 'de açıldı.

Bat Yam’da düzenlenen Türkiye Muftağı etkinliğine üç bin kişi katıldı.

Nerde kalmıştık Moiz Müzikal Tiyatro etkinliği ,Profesyonel tiyatro grubu oyuncuları Yosi Mizrahi ,Şebnem Özinal "Seninle Evlenir Miyim?"adli oyunuyla İbranice üst yazı sistemi ile İsrael'li ve Türkiyeli izleyiciler ile buluştu.

Duayen Tiyatrocu Ali Poyrazoğlu "Evlere Şenlik" adlı oyunu ile izleyiciler ile buluştu.

6 Şubat 2023 yılında Türkiye'de 10 ilde meydana gelen deprem sonrası Türkiyeliler birliği deprem bölgesine 2 ton ilaç yardımında bulundu.

Türkiye’deki depremde de bölgeye yardıma giden “Ehud Hatsala” kurumuna araç, gereç yardımında bulunuldu.

Korona döneminde zoom’da sayısız röportaj ve sunum binlerce kişiye ulaştı.

7 Ekim Hamas terör örgütünün katliamı üzerine Otef Aza’yı terk etmek zorunda kalan halka Aşkelon Belediyesi nezdinde yiyecek yardımı yapıldı, çocuklara eğlenceler düzenlendi. Altı yıllık dönemde internet üzerinden yayınlanan web sitesi 950 bin kez izlendi.

Mart 2024 üç yıllık görev süresi dolan Türkiyeliler Birliğinin (İtahdut Yotsey Turkiya) Moatsa Kurulu ve Yönetim Kurulu başkanlık seçimleri Bat Yam lokalinde gerçekleşti.

Kalabalık bir katılım ile gerçekleşen genel kurul toplantısında oy birliği ile

Yönetim Kurulu Başkanlığına Eti Adato Granit ve eş başkan olarak da görev yapacak olan Moatsa Başkanlığına Ovi Roditi Gülerşen seçildiler.

Not: Bu tarihçe Yakup Barokas tarafından İshak Misistrano, Moreno Margunato, Selim Amado ve Nesim Güveniş’in belgelerinden yararlanılarak hazırlanmıştır.