Yahudi tarihinin en kutsal günlerinden olan Yom Kipur’dan beş gün sonra, Tişri ayının 15. Günü kutlanan Sukot (Çardaklar Bayramı), Yahudi bayramlarının en neşelisidir.
Sara YANAROCAK
Sukot’un Tarihçesi
Her toplumun tarihinde, geçmişi hatırlayarak, gelecek için ders alınmasına vesile olan büyük anları vardır.
Yahudi tarihinde asla unutulmaması olaylardan biri de Mısır’dan çıkış, kölelikten kurtuluştur. Her Şabat günü, Şabat sofrasında şarap içilirken, “Zeher L’tziyat Mitzrayim” ( Mısırdan çıkışın anısına) diyerek tekrarlanan bu dizi sözcük vardır. Sukot Bayramı da Yahudilerin esaretten kurtuluşuyla ilgili ilintili olayların anımsandığı bayramlardan biridir.
Tora’da anlatıldığı gibi, atalarımız Mısır’dan ayrıldıktan sonra, vaad edilmiş topraklara gelmeden önce, çöllerde 40 yıl boyunca dolaşırlar. Bu süreç içinde yerleşik düzende olmayan İsrael oğulları, etrafta bulabildikleri kuru çalılar ve dallardan yaptıkları kulübe ve çardaklarda yaşamışlardı.
Tora’da Yahudilere o günlerin anısına ,7 gün boyunca çardaklarda yaşamaları emredilmiştir.
Kenaan topraklarına yerleşen atalarımız, Sukot bayramının hasadın toplandığı zamana denk düştüğünü görürler. Artık çöllerde göçebe gibi yaşamayıp, kendi ektiklerini biçerek yaşamlarını sürdürmektedirler. Şarap için gerekli üzümlerin toplandığı, zeytinin ezilerek yağ elde edildiği ,yaş meyvelerin olgunlaştığı bu hasat dönemi, Sukot bayramına ayrı bir anlam katar.
Suka’nın Hazırlanışı
Sukalar, avlularda veya çatıda, eğer varsa evin bahçesinde veya balkonlarda düzenlenebilir. Sukanın üstü tahtalarla tam olarak örtülmeyip ,aralıklarla yerleştirilen ince dallarla hazırlanır. Suka’nın hazırlanmasında tüm aile fertleri yer alabilir. Anne ve çocuklar Suka’yı, elma, nar, üzüm salkımları, mısır ve çeşitli çiçeklerle süslerler. Suka’nın üç tarafı kapalı ama bir tarafı açık bırakılır.
Dindar Yahudiler 7 gün gün boyunca Suka’nın içinde yaşarlar. Yemeklerini orada yerler, orada yatıp uyurlar ve dinlenme saatlerini de orada geçirirler. Kadınlar ve çocuklar için böyle bir mecburiyet yoksa da, eğer isterlerse onlar da Suka’da kalabilirler.
Dört Çeşit: Arba Minim
Tora bizlere, Tanrı’nın iyiliğine karşın yedi gün boyunca kutlanan Sukot bayramında dört çeşidi bulundurmamızı emreder.
Bu dört çeşit güzel ağaçların meyvelerini simgeleyen ETROG (ağaç kavunu), LULAV (hurma dalı), HADAS (mersin ağacı dalı), ARAVA (dere söğütleri) dir.
Şabat hariç, Sukotun 7 günü boyunca, sabahları bu 4 çeşit bitki bir demet halinde ele alınıp duaları okunur. Dua okunurken ayakta durulur, Lulav sağ, Etrog sol elde sapı yukarıya gelecek şekilde tutulur. Duanın bitiminde Etrog baş aşağı çevrilip, Lulava yaklaştırılır ve birlikte sallandırılır.
Arba Minim hangi anlamları taşımaktadır?
Din bilginleri bu konuda ortaya birçok tez attıkları halde bunların içinde iki tez öncelik göstermektedir.
-Etrog; insanın kalbine benzer. İnsanlar kalpleri olmadan yaşayamazlar. Lulav; İnsanın belkemiğini simgeler. Adas; Mersin dalının tomurcukları gözleri simgeler. Arava (dere söğütlerinin dalları); İnsanın dudaklarını simgeler. Dördü birlikte insanın Tanrı’ya tüm vücudu ve ruhu ile ibadet etmesi gerekliliğini anlatır.
-Diğer bir yaklaşım ise dört çeşidin , çeşitli insan karakterlerini yansıtmaktadır. Etrog- Ağaç Kavununun tadı güzel, hoş kokulu bir meyvedir : Bazı insanlar hem Tora bilgisine sahiptir, hem de iyi bir karaktere sahiptir. Lulav- Hurmanın tadı güzeldir ama kokusu yoktur: Bazı insanlar çok iyi karakterlidir ama, Tora bilgisine sahip değildir. Hadas- Mersin Dalının kokusu güzeldir ama tadı yoktur, bazıları Tora’yı çok iyi bilmelerine rağmen ,iyi bir karaktere sahip değildir. Arava-Dere Söğütlerinin ne güzel kokusu vardır, ne de tadı vardır. Bazı insanlar ne Tora’yı bilirler, ne iyi insan olmanın hiçbir özelliğini taşımazlar.
Yüce Tanrı’mız bu 4 değişik yapıdaki insanlara zarar vermez, onları yok etmez, tam tersine onları kardeşlik bağıyla birbirlerine bağlayıp, karşılıklı hoşgörü içinde olmalarını ister.
Hol Ha Moed
Sukotun ilk iki günü, Tanrı’nın emri üzerine dinlenme günleri niteliğindedir. O günlerde hiçbir iş yapılmaz. İlk iki günü takip eden dört gün yarı bayram niteliğindedir, bu günler- Hol ha Moed- günleridir. Bu günlerde sabahları Hallel duası okunur, etrog ve lulav seremonisi gerçekleştirilir. Hol ha moed günlerinden biri Şabat gününe denk gelirse, Tora’daki bölümden önce Kohelet (Vaiz) kitabı okunur.
Oşana Raba
-Büyük Yardım- anlamına gelen Oşana Raba, Sukot’un 7. Gününe verilen addır. Bu günde tam gece yarısı gökyüzünün açılacağına ve tam o sırada ve tam o sırada bir dilekte bulunanların dileklerinin gerçekleşeceğine inanılır. Sukot’un yedi günü boyunca, sabah duasını takiben okunan özel Oşanot duası, bu gün daha uzunca okunur. Ellerine Lulav demeti ve Etrog taşıyan kişiler, sinagogun içinde etrafı yedi kez dolaşır. Herkesin elinde bir tutam söğüt yaprağı (Arava) vardır. Dua bitiminde adeta kendilerini günahlarından arındırırcasına yaprakları düşürünceye kadar sallarlar.
Şemini Atzeret
Sukot’un 8. günü Etrog ve Lulav bir kenara bırakılır ve Şemini Atzeret günü kutlanır. 8. Gün sabah duasında ölüler için “Yizkor” duası okunur. Sonra yağmur için” Geşem” duası okunur. Bu gün tam dinlenme günüdür. Hiç bir iş yapılmaz.
Simha Tora
Sukot’un 9. Gününe verilen addır. Bu son günde Sefer Tora’ların okunması tamamlanır ve tekrardan başa dönülerek Bereşit (Yaratılış) bölümü okunmaya başlanır. Tora’nın son bölümünü okuyan kişiye Hatan Tora denir. Tora’yı baştan okumaya başlayan kişiye Hatan Bereşit denir. Daha sonra henüz Bar Mitzva yapmamış olan bütün çocuklar Ehal’e çıkartılarak üzerlerine bir Tallit örtülür. Bütün çocuklar hep bir ağızdan “Kol ha Nearim” duasını okurlar. Senede bir kez küçük çocuklar Tora okumaya davet edilmenin heyecanını yaşarlar.
Simha Tora günü, Ehal ha Kodeş’in içindeki tüm Sefer Tora’ları dışarı çıkarırlar ve insanlar onları hoplatıp zıplatarak sinagogun içinde dolaştırırlar. Sefer Tora’lar elden ele geçer herkes sevinç ve şarkılarla sinagogun içinde, Tora’larla dans eder.