Roş Aşana ve 700 yıllık bir dua kitabı

* Yazarın sesinden, Barbra Streisand’ın Avinu Melkenu şarkısı eşliğinde dinleyebilirsiniz…

Bu yazım yayınlanıp, okurlara ulaştığında Roş Aşana gecesini geride bırakmış olacağız. Bu günlerde 5782 Yahudi yeni yılının, birinci ayı Tişri’nin ilk günlerini yaşarken - geçtiğimiz Roş Aşana gecesi herkesin kendi evinde kaldığını, yeni seneye buruk girdiğini hiç unutmaksızın - bu yıl bayram gecesini ailemiz, sevdiklerimiz, en yakınlarımızla aynı sofra etrafında toplanmış olmanın mutluluğunu yaşıyoruz.

Mademki; Roş Aşana, Yom Kipur ve Sukot’u yaşayacağımız bir dönemde bulunuyoruz, o halde bu yazımda - dolaylı da olsa - bu bayramlarla ilgili bir konuyu siz okurlarla paylaşayım.

Dünyanın en önemli müzayede kuruluşu Sotheby, 700 yıllık, resimli, Mahzor olarak adlandırılan Roş Aşana ve Yom Kipur dua kitabının 19 Ekim’de açık artırma ile satışa sunulacağını duyurdu. Tam 700 yıllık düşünsenize… Gazetelerde okuduğum bu haberde, bugüne dek açık artırmaya sunulan en eski İbranice dua kitabı olduğunun, 4-6 milyon Dolar arasında alıcı bulunacağının altı çizildi.

Sahibinin adı ile anılan Luzzatto Mahzor’u, 13.yy sonu veya 14.yy başlarında Almanya’nın güneyinde Yahudi bir yazar tarafından yazılmış, Abraham adlı bir sanatçı tarafından resimlendirilmiş bir eser.

Daha ilerideki yıllarda Fransa ve İtalya’daki Yahudi cemaatlerinin eline geçmiş. Ülkeden ülkeye seyahat ederken dua kitabımızın farklı sahipleri kenar boşluklarına notlar yazmışlar ve metni kendi yerel geleneklerine göre değiştirmişler.

Ortaçağa ait bu dua kitabının günümüzün Yahudi toplumları tarafından Roş Aşana ve Kipur’da okunan Kaddiş ve Avinu Malkeinu dualarını, piyyutim olarak bildiğimiz litürjik şiirleri içerdiği belirtiliyor.

Antik değeri çok yüksek bu dua kitabı son sahibi Samuel David Luzzatto’nun adı ile Luzzatto Mahzor’u olarak adlandırılıyor. Samuel David Luzzatto adlı bu zat 19.yy’da bir İtalyan Yahudi’si ve zengin bir koleksiyoncuymuş.

Luzzatto’nun ölümünden sonra dua kitabımızı kim satın almış biliyor musunuz? Alliance Israelite Universelle… İbranice adı; Kol Israel Haverim… Bildiğiniz gibi Alliance Israelite Universelle Yahudilerin maddi ve manevi kalkınması için kurulan uluslararası bir birlik. Temeli 1860'ta Paris'te atılan bu birliğin kurucuları, Yahudilerin kendilerini bütün dünyada antisemitizme karşı savunabilmelerini ve vatandaşlık haklarına kavuşabilmelerini, eğitimlerini attırmalarını ve faydalı işlerde çalışarak başarılı olmalarını amaçlıyorlardı.

Alliance Israelite Universelle 1862’den itibaren Osmanlı Devleti’nin Yahudi nüfusunun bulunduğu birçok kentinde, Fransızca eğitim veren okullar açtı. Sadece İstanbul’da Kuzguncuk, Galata, Haydarpaşa, Hasköy, Dağ Hamamı gibi semtlerde Alliance okulları vardı.

1924'te Milli Eğitim Bakanlığı'nın talebi uyarınca Türkçe öğrenimin tercih edilmesi üzerine Alliance okulları Türkiye'deki şubelerini kapattı. Oysa geçmişte, birçoğumuzun artık aramızda olmayan aile büyükleri Alliance okullarında eğitim görmüşlerdi.

Biz yeniden antik dua kitabımız konusuna geri dönelim ve kitabın son sahibi olan Alliance Israelite Universelle’in bu çok değerli eseri satışa çıkardığını belirtelim. Bu saygın kurumun Luzzatto Mahzor’unu niçin elden çıkardığını merak ettim. Alliance günümüzde de eğitim misyonunu devam ettiriyor, antik dua kitabını satışa çıkarmasının nedeni, eğitim misyonunu finanse etmekmiş. Yani kuruluş amacını, eğitim hedefini sürdürmek, okulları için maddi kaynak sağlamak…

Tarih boyunca Yahudilerde çocukların, gençlerin eğitimi önceliklerin en başında yer almıştır değil mi? Alliance Israelite Universelle de bu ilkeyi devam ettiriyor. Büyük torunum Ori Tel Aviv, Reading sokağındaki Alliance okulu mezunu… Diğer torunum Talya halen bu okulun öğrencisi…

O halde dileğimiz; Roş Aşana ve Yom Kipur dualarını, ortaçağın litürjik şiirlerini, o dönemin farklı Yahudi toplumlarının uygulamalarını içeren 700 yıllık Luzzatto Mahzor’unu değerini takdir eden koruyucu ellerin sahiplenmesi ve Alliance Israelite Universelle’in daha çok uzun yıllar gençlerin eğitimine hizmet etmesi…

Şana Tova ve Gmar Hatima Tova dileklerimle…