PURİM AL MİSRAYİM

Değerli Dostlarım,

Önümüzdeki hafta Purim Bayramını kutlayacağız. Bu yıl birbirimizi sıkı sıkı kucaklayıp tebrik edemesek ve Covid -19 koruma maskesi yerine neşeli maskeler giyip karnavallar düzenleyerek eğlenemesek de mesafe ne olursa olsun kalplerimiz sevdiklerimizle beraber çarpacak ve İnşallah seneye bu eksikliği telafi edeceğiz.

***

Purim deyince şüphesiz aklımıza ilk gelen Kraliçe Ester ile dayısı Mordehay’ın ve Pers Veziri Aman’ın hikâyesidir. Her yıl 14 Adar (eski surların bulunduğu Kudüs’te 15 Adar) günü Ester Megilası’nı okur, ayaklarımızı yere vurur ve mutlu sonla seviniriz.

Ancak Yahudi tarihinde değişik ülkelerde kutlanan ve genelde Purim Şeni veya Purim Katan olarak gruplandırılan daha birçok Purim vardır. En çok bilineni 18 Şevat günü İstanbul, İzmir, Selanik ve Kudüs’te Saragosi ailesi mensupları arasında kutlanma geleneği olan Saragossa Purimi ‘dır.

Bugün size, Osmanlı Yahudi tarihiyle ilgili daha az bilinen bir başka Purim’in, Purim al Misrayim’in öyküsünü özetlemeye çalışacağım.

:***

Yıl 1523. Kanuni Sultan Süleyman’ın Belgrad seferinde Rumeli Beylerbeyi olarak kendisine refakat eden, Belgrad kuşatmasına katılan, Rodos Adasının fethinde üstün yararlılık gösteren ve St Jean Şövalyeleriyle görüşmeleri yürüten, ödül olarak da İkinci Vezir mertebesine yükseltilen Ahmed Paşa sadrazamlık beklentisi içinde. Ancak, yaşlanmış olan Piri Mehmet Paşa’nın azlinden sonra sadaret makamına, geleneğin aksine, Has Odabaşı Pargalı İbrahim Paşa getirilince hayal kırıklığına uğrayarak Mısır Valisi görevine talip olur ve Kahire’ye atanır.

Yıl 1524. Kahire’ye geldiğinde kısa zamanda kabile reisleriyle anlaşarak egemenliğini ilan eden Ahmed Paşa ‘el-Melikü’l-mansûr Sultan Ahmed” adını alarak hutbe okutur ve adına sikke kesilmesini (basılmasını) emreder.

O dönemde Kahire’de, zenginliği ve cömert hayırseverliğiyle gönülleri kazanmış Abraham de Castro hem Osmanlı İmparatorluğunun Mısırdaki vergi tahsildarı hem de Kahire Darphanesi’nin Sorumlusudur [Muallim dar al-darb]. Ahmed Paşa’nın sikke basma emrini aldığında Kahire’den gizlice ayrılarak İstanbul’a gelen De Castro durumu Saray’a bildirince Kanuni derhal Ahmed Paşa’yı azlederek yerine Kara Musa’yı yeni vali olarak atayıp Kahire’ye yollar.

Gelişmeleri öğrenen Ahmed Paşa hıncını Kahire Yahudilerinden almak ister ve Castro’nun yardımcılarını hapsettiği gibi, Memlûklere Yahudi arazilerini yağmalama izni verir. Ancak danışmanının “bu topraklar zaten sizin” ikazıyla iznini geri alarak bu kez Yahudi toplumu ileri gelenlerinden on iki kişiyi huzuruna getirterek belli bir süre içinde 3.000 altın florin getirmezlerse tüm toplumun ağır cezalara hükmedileceğini tebliğ eder.

Kahire Yahudilerinin bu kadar kısa zamanda böyle bir meblağı toplamaları olanaksızdır. Kahire Hahamı Samuel Sidillo on iki yaşından küçük çocuklar dahil tüm Yahudileri Kahire Sinagogunda toplayarak bir günlük oruç ve dua ilan eder. Bu arada toplanabilen ve istenen meblağın ancak onda birini teşkil eden fidyeyi Paşa’ya sunarak temdit istemek için Konağa giden heyeti karşılayan danışman Paşa’nın hamamdan çıkar çıkmaz tüm toplumun katli için ferman çıkaracağını bildirir.

Bu sıralarda, Ahmed Paşa’nın beraberinde Mısır’a gelen ve vezir tayin edilen, ancak Paşa’nın yöntemlerini beğenmeyip Osmanlı Sultanına sadık kalmak isteyen Kadızade Mehmet Bey, Osmanlı tarihine ‘Hain’ lakabıyla geçen Ahmed Paşa’nın bulunduğu hamamı basıyor ve uzunca bir kovalamadan sonra onu yakalayıp başını keserek idam ediyordu.

Bu zamanlama mucizesiyle muhakkak bir katliamdan kıl payı kurtulan Kahire Yahudileri 28/29 Adar gününü Purim al Misrayim veya Purim Cairo bayramı ilan ettiler ve uzun yıllar boyunca özel megilasını okuyup kurtuluşu şenliklerle kutladılar.

***

Kaynaklar:

Feridun Fazıl Tülbentçi, “Hain Ahmet Paşa ve âkıbeti (Salt Araştırma Arşivi); Abdülkadir Özcan, “TDV İslam Ansiklopedisi”; jewishencyclopedia/999/ahmed-pasha; jewishencyclopedia/4132/de Castro.