Yazımın başlığındaki bu üç sözcük Kanadalı yazar, şair, söz yazarı, müzisyen Leonard Cohen’in bir bestesinin adı. Cohen’in 1973 Kipur Savaşı sırasında Sina Çölündeki askerlere moral konserleri verirken bestelediği bir şarkı bu. Bu şarkı ile ilgili yeni gelişmeler geçtiğimiz günlerde, Kipur öncesi, basında bolca yer aldı. Bunca sene sonra “Lover, Lover, Lover”ın yeniden gündeme gelmesinin sebebi neydi? Bilmeyenler için kısaca özetlemeye çalışayım…
1973 sonbaharında Yom Kipur Savaşı patlak verdiğinde, efsanevi müzisyen Leonard Cohen, varlığı ile ilgili ciddi bir tehditle karşı karşıya olan Yahudi devletine manen destek olmak üzere İsrael’e geldi. Bir kibutza girip orada gönüllü çalışmayı planlarken, Tel Aviv’de ona rastlayan İsraelli bazı müzisyenler Leonard Cohen’i Sina Çölünde Mısır ordusuna karşı savaşan askerlere moral konserleri vermeye ikna ettiler.
Gerçekten de öyle oldu… O dönemde 39 yaşında olan Leonard Cohen çölde, birlikten birliğe, mevziden mevzie dolaşıp yorgun askerlere konserler verdi… Elinde gitarı, mikrofonsuz, yerde bağdaş kurmuş Tsahal askerleri ile omuz omuza…
İşte orada, iki konser arasında, ileride çok ünlü olacak “Lover, Lover, Lover”ı besteledi. Şair yönü çok güçlü olan Cohen’in o besteye yazdığı sözler askerlerle dayanışmanın tam bir ifadesiydi… Şarkının ilk dizeleri şöyleydi… “I went down to the desert to help my brothers fight…” / “Kardeşlerimin savaşına yardımcı olmak için çöle indim…” Dikkatinizi çekeyim; Cohen “Kardeşlerimin savaşı” diyor. Yani kendini o denli yakın hissediyor.
İlk günlerinde İsrael’in ağır zayiat verdiği Kipur Savaşı, her iki tarafın büyük can kaybına uğramasının ardından Tsahal’in zaferi ile sonuçlandı. Aradan zaman geçti, “Lover, Lover, Lover” dünya radyolarında sıkça çalmaya başladı ve ünlendi. Ama o da ne? Sözler başka sözlerdi. Sözler değiştiği gibi “kardeşlerim”in yerini “çocuklar” sözcüğü almıştı. O günlerde bu şarkının doğuşuna tanık olmuş, şarkıyı çölde Leonard Cohen’in etrafında dizilip dinleyen askerler şarkının dizelerinin, ilk dörtlüğünün neden değiştiğine anlam verememiş, sanatçının İsrael’e bağlılığının değiştiğini düşünmüş ve üzülmüşlerdi.
Şimdilerde, aradan elli yıl geçtikten sonra, Kanada doğumlu İsraelli yazar Matti Friedman, Leonard Cohen’in 1973 yılındaki İsrael gezisi ile ilgili yakın zamanda İbranice lisanında yayınlanan kitabının araştırmalarını sürdürürken Cohen’in el yazısı ile özgün taslaklarına ulaştı. (Kitabın; “Who by Fire: War, Atonement, and the Resurrection of Leonard Cohen” adı altındaki İngilizcesi 2022 Mart ayında piyasaya çıkacak)
Friedman, Cohen’e ait not defterlerinin sayfalarını karıştırdığında; “Lover, Lover, Lover”ın asıl dizelerini buldu. “I went down to the desert to help my brothers fight / I knew that they weren’t wrong / I knew that they weren’t right / But bones must stand up straight and walk / And blood must move around / And men go making ugly lines
across the holy ground.” Şöyle tercüme edeyim: (Kardeşlerimin savaşına yardımcı olmak için çöle indim / Yanılmadıklarını biliyordum / Haklı olmadıklarını biliyordum / Vücutlar dik durup ilerlemeli / Ve kan etrafta dolaşmalı / Ve insan çirkin çizgiler çiziyor kutsal topraklarda)
Friedman; Cohen’in not defterlerinde bazı satırları, özellikle de “Kardeşlerim” sözünün üstünü çizdiğini, “Çocuklar” sözcüğünü eklediğini gördü. Belki de İsrael ile ilişkisinde bir kopukluk olmuştu Cohen’in. Çünkü Kipur Savaşı sürecinde burada, cephede, ateş hattında, çatışmaların içinde bulunmak kolay bir şey değildi. Belki de savaşın gerçek yüzü Leonard Cohen’in insancıl yönünü fazlasıyla olumsuz yönde etkilemişti.
Esirlerin tahliyesine tanık olduğunda Leonard Cohen oldukça sarsılmıştı. Onu; “Merak etme onlar Mısırlı” diyerek rahatlatmaya çalışmışlardı. Oysa Cohen şöyle bir özeleştiri notu düşmüştü defterine; “Onlar Mısırlı diye niçin rahatlıyorum ki… Benim de ellerime kan bulaştı.” O dönemde Leonard Cohen’in bunalımda olduğunu, uyuşturucu kullandığını, kendini tam olarak bulamadığını, mesleki açıdan kanıtlayamadığını da unutmamak gerekir.
Oysa Ortodoks bir Yahudi ailesinin çocuğu olan Leonard Cohen’in, dini kimliğine sıkı sıkıya bağlılığı birçok eserinde açıkça ortaya çıkar. 2016’nın bir Kasım günü yaşama veda eden Leonard Cohen’in son albümü “You want it darker” Yahudi kimliğinin çok belirgin bir yansımasıdır.
Çocukluğunda devam ettiği Shaar Hashamayim sinagogunun kantorunun vokallerde yer aldığı parçada, Leonard Cohen “Hineni Hineni / I’m ready my Lord” diye seslenir. Tanrı’nın, oğlu İzak’ı kurban etmesi çağrısına cevaben – Avraam’ın “Buradayım” şeklindeki yanıtı anlamına gelir. İnsanoğlunun Tanrı’ya teslimiyetini, hem de koşulsuz teslimiyetini simgeler.
“Hineni Hineni / I’m ready my Lord” bir veda seslenişiydi. Kısa süre sonra yaşama veda etti Leonard Cohen, 82 yaşındaydı… Ölümsüz eserleri ile aramızda yaşamaya devam ediyor…
Not: İlişikteki videoda Leonard Cohen’den ““Lover, Lover, Lover”ı dinleyebilirsiniz…