Itahdut Yotsey Turkia BeIsrael grubumuzun whatsAppında Avram abimiz bir etkinlik paylaştı. Ücretsiz olan bu etkinlik, sağlık kurumu Klalit tarafından Kibutz Gvat Brener gösteri salonunda oynanacakmış. Klalit elemanlardan oluşan gönüllü tiyatro oyuncularının topluma ve tüm elemanlara yönelik bir kültür armağanı olarak düşünülmüş. Haliyle uzun zamandır seyretmek istediğim bir oyunu amatörlerin emekleriyle seyretmek için yoldayım.
Oyunun bendeki hisleri eminim ki sizler gibi aşırı duygusal. Ladino kültüründen gelen aile mirasım ve de anneannemin söylediği şarkılar ve bir Paşarikos Sefaradis korosu üyesi (12 yaşındayken üyesi olduğum, Izzet Bana eşliğinde halen aktif olan koro) olan ben, heyecandanda ötesini cebime koyup seyretmeye gittim.
Müzikal bir oyun olan Bostan Sephardi (İspanyol Bahçesi), İsrael Ulusal Tiyatrosu Habima'da oynanmış en uzun soluklu gösteri (28 yıl). Oyun 2.500'den fazla kez oynandı. Bir kısmı Ladino diliyle yazılmış ve İsrael Devleti'nin beşinci Başkanı ve Yahudilerin 1492'de İspanya'dan sürülmesinden sonra Kudüs'e gelen İspanyol Yahudilerinin soyundan gelen Yitzhak Navon'un anılarını konu alıyor.
Oyun, 1930'larda Kudüs'ün Sefarad mahallesi Ohel Moshe'nin hikayesini anlatıyor. Ohel Moshe Selanik, Bulgaristan ve Türkiye'den Yahudilerinin yaşadığı bir mahalle. Mahalle sakinlerinin hareketli hayatı, Ladino dilinde şiirler ve şarkılar, eğlenceli hikayeler ve mizahla doludur. Oyunun şarkıları Yitzhak Levy'nin "The Book of Romances" ve "The Anthology of Spanish Singing" adlı kitaplarından alınmıştır. Şarkılar Moshe Giora tarafından İbranice'ye çevrildi.
Yazının devamını okumadan mini bir fragman paylaşıyorum.
Navon'a göre, oyunu yazma fikrinin tohumları, 1969'da Yoram ve Bnei Gaon tarafından yaratılan Sephardic Romancero adlı Sefarad bir gösteriden geldi. Bu gösteriyi yöneten Yoram, Navon'dan kendisine Yitzhak Levy tarafından derlenen şarkıların metinlerini ve bağlantılarını yazmasını istedi.
Bu bir dönüm noktasıydı, ilk kez sahneye İspanya Yahudilerinin kültüründen bir şeyler koyulmuştu. Genel olarak Aşkenaz halkının kültür seviyesinin övüldüğü topraklarda oldukça cesur bir girişimdi. Sephardların sefalet, şehvet düşkünlüğü ve baharatlı yiyeceklerle karakterize edilen bir tür topluluk olarak algılandığını dönemde Yitzhak Navon'un desteğini alıp bu topluluğun statüsünü yükseltmesini istediler. Ayrıca bu harika Ladino kültürünü ve melodilerini evden çıkarmayı hedeflediler. Böylece halk onları görüp duysun ve ne kadar harika olduklarını öğrensin diye.
Hikaye Kudüs'ün yerlilerinden yaklaşık 40 yaşında bir adam olan Moshe Castel "Moshon" (muhtemelen yazar Navon'u temsil eden) tarafından anlatılıyor. Yıllar önce mahalleden ayrılan komşu geri döner ve gençlik günlerinden çeşitli olayları oyuncuların yardımıyla seyirciye anlatır.
Gösteri, o günlerde mahallenin tam bir resmini veren farklı bölümlerden oluşuyor. Oyunda çevrenin ve dönemin diğer renkli ve ilginç karaketleri içeriği zenginleştiriyor. Aile kökeni, mahalledeki komşu ilişkileri, falcıdan medet ummanlar, Zeytin Dağı'nda mezar almaya gidenler ve bakire olmadığı yönündeki ağır suçlamalar ve evlilik çağındaki kızın dramatik öyküsünü izliyoruz.
Castel ailesinin aracılığıyla izleyici, İspanyol mahallesini ve onun köklü folklor kültürünü, yani babadan oğula ve anneden evine geçen gelenekleri, hurafeleri izliyor. Tılsımlar, büyüler, doğurganlık, damat bulma, para ve zenginlik üzerinde dönen hikaye İngiliz mandası yıllarında Kudüs'teki Sefarad topluluğunun bir yansıması.
Navon: "Oyunu (yazmak) benim için kolay olmadı. Nasıl yapacağımı bilmiyordum. En fazla okul öğretmeniyken öğrencilerle oyunlar sahnelemiştim. O halde fikir nereden gelecek? Natan Alterman ile yaptığım bir sohbet sırasında Ona bir oyun yazdığımı söyledim ve uzman tavsiyesi istedim. Alterman bana okuduğum öykülerinize göre oyunda yazdıklarınızın iyi olmaması için hiçbir neden yok dedi ve bu bana cesaret verdi.”
Oyunun ilk oynanmasından yaklaşık 30 yıl sonra tazeliğin gücüne dayanıp dayanamayacağını merak ettik. Ama bir his vardı. Seyircinin daha çok 'Bostan' istediğini söyledi Yitzhak Navon şunları söyledi: "Yıllar boyunca oyunun neden yenilenmediği soruldu ve defalarca azarlandım ... Bir gün IDF'de ders vermeye geldiğimde, komutanlarla akşam yemeği için biraz daha kalmam istendi ve aniden bir sürpriz... Bir askeri bando Bostan Sefarad'ı sundu ve genç izleyicilerden olumlu tepkiler aldı. Eğer öyleyse profesyonel tiyatroda da bir şans var diye düşündüm.” Oyun, 2021'de sahnelenen yeni prodüksiyonla değiştirildi, güncel replikler ve danslar eklendi.
1999'da bu prodüksiyon Miami, Los Angeles ve New York'ta turneye çıktı.
Oyun, 5 Haziran 2008'de Kudüs'ün birleşmesinin 40. yıl dönümü münasebetiyle Kudüs'teki Saker Park'ta dev bir sahnede yaklaşık 20.000 seyirci önünde sahnelendi. Gösteriye, Cumhurbaşkanı Şimon Peres de katıldı ve Yitzhak Navon’a "Kudüs Birleşme Rozeti" verildi.
buna bir göz atın, 110 dakikalık keyifli, kesinlikle kaçırmayın diyeceğim oyunun biletlerine bu linkten ulaşabilirsiniz.
* Ladino, eski İspanyolca'dan türetilen ve esas olarak Sefarad Yahudileri tarafından konuşulan bir dildir.