Sokak isimleri üzerine...

Öğrenmenin yaşı yok – ve İsrail’in sokakları birer Encyclopedia Judaica sayfası gibidir! Yürürken, sanki onları tek tek çeviriyor gibisin ve kentin bu “sayfa”larının her birinden zaman zaman tanımadığın kişilikler dökülür...

Örnek mi? Tabii ki David Hameleh, Allenby veya Ben Yehuda değil, ancak bu son caddenin bir yan sokağı olan Idelson’a ne buyurulur? Yıllar önce oradaki bir otelde kaldığımda, hemen internet’e “danışmıştım” – ve öğrendim ki, 1882 Latviya doğumlu hazan Avrohom Tzvi Idelsohn, özellikle 1905’de aliya yaptıktan sonra müzik eğitimcisi olmuştu ve Yahudi müzikolojisinin “babası” sayılır... Bu geniş dağarı antik çağlara kadar araştırmış ve müziğimizin aslen Grek kökenlere bağlı olduğunu açığa çıkarmıştır. Ne var ki, Yahudi müzik geleneğinin yakın geçmişte en çok Hassidik ekolden etkilendiğini de belirten Idelson, sevilen bir nigun ezgisine 1915’de 118. mezmur’a dayanan “Havva Nagila” sözlerini uygun görerek, Yahudi halk müziğinin belki de en önemli kilometre taşını oluşturmuştur.

Aliya’larından neredeyse kırk yıl sonra dostluğumuzu burada yeniden pekiştirdiğimiz pek sevdiğimiz bir çiftin Ramat Hasharon’da oturdukları sokak sayesinde, Henrietta Szold ile tanıştık! 1860 Baltimore doğumlu bu eğitimci, 49 yaşında ilk kez ziyaret ettiği Eretz Israel’de aldığı ilhamla 1912’de altı arkadaşıyla birlikte New York’da Hadassah Siyonist Kadınlar Kurumu’nun temellerini atmıştı. Amaçları ise, eğitim ve kamu sağlık kurumları aracılığı ile Osmanlı’nın bu bölgesindeki nüfusa hizmet vermekti. 1933’de nihai aliya’sını yapan Szold, Yahudi-Arap birlikteliğine yönelmiş olan Brit Shalom kurumuna gönül vermiş, 1942’de ise iki uluslu bir devleti amaç edinen İhud partisi kurucularının arasında yer almıştı. Ne var ki en kalıcı eseri, Hadassah sağlık evleri ve özellikle 1934’de Yeruşalayim Scopus Tepesi’nde kurduğu Rothschild-Hadassah Üniversite Hastanesi’dir. 1945 yılındaki ölümü, İsrail’in kuruluşuna tanık olmasını önlemişti – ancak adı, ülkedeki kibbutz ve enstitülerle yaşıyor; İsrail’deki Anneler Günü, bu yürekli kadının ölüm tarihi olan 30 Şevat’ta kutlanıyor; dahası, New York’ta birer okula ve meydana, Baltimore’da da bir sokağa onun adı verilmiş...

Gelgelelim, İsrail’de birçok kentin adını taşıdığı Katznelson’lara! Bu levhaları ilk gördüğümde, aklıma büyük Polonyalı ozan ve tiyatrocu Yitzchok Katzenelson (1886-1944) gelmişti... Şiirlerini Yiddiş ve İbranice olarak kaleme alan bu karizmatik entelektüel, ne yazık ki eşi ile iki çocuğunu Varşova Gettosu’nda yitirmiş, diğer bir oğlu ile birlikte kendisi de Auschwitz’de katledilmişti. Ancak İsrail’in önemli öğretmen okullarından Kfar Saba’daki Beit Berl ve Gaza yakınlarında bulunan Kibbutz Be'eri ile birçok sokağın adını aldığı önemli kişi, sendikacı Berl Katznelson’dur. 1887 Belarus doğumlu bu eğitimci/kütüphaneci, 1909’da aliya yaptıktan sonra özellikle ülkedeki işçi federasyonlarının oluşmasına emek vermiş olup, Histadrut’un kurucularındandır. Ondan dört yıl önce ise, 1916’da o bölgenin ilk tüketim kooperatifi Hamasbir’in yaratıcılarından olan Katznelson, ayrıca Clalit Sigorta’nın da fikir babalarındadır... 1925 yılında “Davar” gazetesinin iki kurucusu arasında olan bu halk dostu, aynen Henriette Szold gibi, Yahudi-Arap halkları birlikteliğini savunuyordu. Tarihe geçmiş sözlerinden birini burada aktarmadan edemiyorum: “Siyonizmin yeni bir ‘Polonya örneği’ olmasını asla istemiyorum: Burada Arapların Yahudi konumunda, Yahudilerin ise hakim sınıf olan Polonyalılar konumunda olmasını içime sindiremem... İşte bu, Siyonist ülkülerinin tamamen yoldan çıkması demektir!”

Keşke bu köşemiz daha geniş olsaydı ve birkaç sokağı/sayfayı daha dolaşabilir/çevirebilseydik. Ancak bitirmeden, Viyana’nın sokaklarına da kısaca değinmek istedim! Bırakınız, bu muhteşem kenti içerden çevreleyen görkemli Ring Caddesi’nin halk dilinde “Yahudi Bulvarı” olarak anılmasına neden olan büyük apartman binalarının çoğunlukla Tedesco, Epstein ve Ephroussi gibi varlıklı Yahudi ailelerine ait olmasını veya bilinen Freud/Zweig/Canetti meydan/park/sokaklarını... Daha geçen hafta kentin apayrı bir yerinde kiraladığımız BNB’ye yakın kesişen üç sokağın şu isimlerine ne buyurulur? Alfred Adler- / Karl Popper- / Gerhard Bronner-Strasse’lerinin isim babaları kimlerdi acaba? Sırasıyla 20. Yüzyılın önde gelen psikiyatrist (1870-1937), düşünür (1902-1994) ve kabaretistlerin (1922-2007) arasındaydı bu kişiler – tümü Viyana doğumlu ve de Yahudi!..