Çok üzgünüm, yazıya böyle başlamak çok zor. Kahramanmaraş’ta meydana gelen ve çevre illerimizde de hissedilen deprem felaketinde hayatını kaybedenlere Allah’tan rahmet, yaralılara acil şifalar dilerim. Dualarımız depremden etkilenen tüm vatandaşlarımızla. Geçmiş olsun Türkiye.
------------------------------------------------------------------------------------------------
Bu hafta birlikte beyin fırtınası gerçekleştireceğiz ve bir paradoksu Rabi Kook’tan ve Rabi İsrael’den aldığım ilham ile açmaya çalışacağım.
"Midyan Rahibi (Koen) ve Moşe’nin kayınpederi Yitro, Elokim’in Moşe ve Halkı için tüm yaptıklarını - Aşem’in Yisrael’i Mısır’dan çıkardığını duydu." (Şemot 18:1)
Yitro’nun Bene-Yisrael kampına katılmasına neden olan şey neydi – O NE DUYMUŞTU?
AYETE GÖRE Mısır'dan çıkış sırasında meydana gelen harikaları duymuştu. RAŞİ’YE GÖRE ise Kızıldenizin yarılması ve Amalek’le Şavaş Hikayesi onu etkilemişti. Yitro’nun kampa gelişinden hemen önce bu olayların gerçekleşmesi onu tetiklemişti der.
Gerçekten de öyle mi?
İBN EZRA, Tora’nın kronolojik bir sıralamaya göre değil TEMATİK olarak düzenlendiği fikrini savunur. Oysa Nahmanides (Ramban) aynı fikirde değildir. O’na göre Tora neredeyse her zaman KRONOLOJİK sıralamaya göre ilerler.
O halde bu iki yorumcuya göre Peraşa Yitro'nun başlangıcı farklılık göstermektedir. İbn Ezra'ya göre bu olaylar Matan Tora'dan (Tora’nın verilişinden) SONRA meydana gelir. Nahmanides için ise bölümün tamamı Mısır Çıkışı ile Matan Tora'nın verilmesine kadar geçen süre aralığında meydana gelmiştir. Yani TORA ÖNCESİ.
İBN EZRA, Yitro’nun Tora verildikten sonra kampa geldiğini açıklar. Bunu da şu ayrıntı ile doğruluyor. " (Moşe) kayınpederine “Çünkü Halk TANRI’YI ARAMAK için bana gelir” diye cevap verdi. Bir davaları olduğunda bana (dava) gelir; ben de kişi ve akranı arasında yargımı işletip, Tanrı’nın FERMANINI ve ÖĞRETİLERİ’Nİ (Hok ve Torotav) bildiriyorum.” (Şemot 18:15 – 16) Bu Bene-Yisrael’in Tanrı'nın Tora'sına sahip olduğu anlamına geliyor.
NAHMANİDES ise Yitro'nun Tora'nın verilmesinden önce geldiğini ve yukarıdaki bölümde geçen olayların (ilahi soruların) gerçekte 19. bölümdeki olaylardan önce meydana geldiğini "(Mara’da orduğah kurdukları zaman) ……. (Tanrı) Orada (halk için) FERMAN ve KANUN (Hok ve Mişpat) belirledi; …. (Şemot 15:25) ayeti ile savunur. Bu da Halahaların Tora verilmeden önce var olduğunu gösterir. Üstelik Yitro bölümün tamamında Tora’nın verilişini duyduğuna dair tek bir söz etmez. Bahsettiği tek şey Mısır’dan göçü duymuş olmasıdır.
Nahmanides'e göre kronolojik sırayla yazılan ayetlerin açıklanmasına gerek yoktur. İbn Ezra'ya göre ise pratikte 19. ayet 18. Ayetten önce geldiği için bunu anlamak ve yorumlamak bize düşer.
Peraşada bir dizi mucizevi olayla uğraşıyoruz: İlk Doğanın Ölümü - Denizin Yarılması – Manna - Kayadan Su Çıkarılması ve Amalek. Yitro'nun çok sıradan hikayesi neden bu anlatım akışını kesiyor?
Neden bu hikayeyi duymaya ihtiyacımız var? - Anlatıma ne katıyor (ki) ?
"İNSANLAR TANRI'YI ARAMAK İÇİN BANA GELİR” - Hastaları için dua etmeye, kaybettikleri eşyaların akıbetini öğrenmeye geliyorlar, çünkü "Tanrı'yı aramak" ifadesinin anlamı budur. Bu tüm peygamberler için geçerlidir. (I. Samuel 9:9) ve Rivka’da olduğu gibi. (Bereşit 25:22)
Moşe'nin sadece yargısal anlamda hizmet ettiği iddiasını kabul etmek zordur. Moşe yargı rolünde değil, çok daha geniş bir cephede işlev görüyor ve çok çeşitli soruları yanıtlıyor. Moşe, bir insanın günlük sorunları ile ilgilenen ve halk ile Tanrı arasındaki bağlantı noktasıdır.
Dahası, eğer Nahmanides’e göre atanan liderler Yargısal bir şekilde hizmet ettilerse, ne kadar süre görev yaptılar? Ne de olsa, birkaç gün sonra Matan Tora geldi ve yeni bir yasanın alınmasıyla birlikte gereksiz ve vasıfsız hale gelemezler miydi?
Rishonim'lerimizden ikisi arasındaki karmaşık bir fikir çatışmasını tanımladık. (üçüncüsü de Raşidir. Anlatımı daha da karmaşıklaştırmamak adına onun tezini bu yazıya almadım.)
Tüm bunlar bizi nereye götürüyor?
İBN EZRA için, tarihsel olarak buraya ait OLMAYAN bu hikayenin neden burada yazıldığına dair iyi bir açıklamamız olmalı. O halde, Yitro hikayesi neden Mısır Çıkışı ile Tora’nın Verilişiarasındaki bu noktaya yerleştirilmiştir.?
Yitro’yu İsrail kampını ziyaret etmeye iten şey, Mısır'dan Çıkış haberlerinin BİLİNCİNDE YARATTIĞI İZLENİMDİR. O hem bir kayınpeder (defalarca vurgulanıyor) hem de ailenin bir ferdi olarak ziyarete gelir. Yitro, Tanrı'yı kutsar ve kendi Kişisel Sunusunu (Ola Vezevahim) takdim eder.
Mısır çıkışı ile birlikte buraya kadar geçen sürede olayların örgüsüne bakıldığında Bene-Yisrael halkının PASİF ve Yüce Tanrı’nın AKTİF konumda olduğu görülür. İlk defa Yitro bir farkındalık ve inanç yolculuğu sergiler. Kırılma noktası da tam olarak budur.
Yitro'nun önerilerini bu kadar harika kılan şey özünde İNSANİ olmasıdır. İnsiyatif tamamen ona ait. Bu defa eylemde bulunan Tanrı değil, insanın kendisidir.
Bu peraşa Tora verilmeden önce gelir çünkü Sina Dağı ile doğrudan bir tezat oluşturur.
Vahiy dünyasında hakikatin kaynağı göklerdedir. Peygamber Moşe, Tanrı'ya erişebilir ve ilahi mesajı iletebilir. Ancak insanlar bu süreçte sadece birer piyondur.
YİTRO, TÜM BUNLARIN ZITTIDIR. HİZMET ETMEDİĞİ PUTPERESTLİK TANRISI KALMADI . KENDİSİ TORA’NIN VERİLİŞİNİ DENEYİMLEMEDİ. BUNA RAĞMEN O, İŞİTEREK KAVRAYIŞA ULAŞIR. Kendi gözlemleri sonucunda sorumluluk alır.
"HASHEM’in tüm ilahlardan büyük olduğunu biliyorum" der. (Şemot 18:11) O duyduğu bilgileri işleyerek entelektüel ve duygusal muhakeme gücünün sonucunda bir farkındalık sürecinden geçer. Tamamen insanidir.
Yitro, Moşe gibi Tanrı ile "YÜZ YÜZE" konuşmadı. Buna rağmen Tanrı’dan korkan her dürüst bireyin aynısını yapabileceğini öğretir.
Moşe’nin kutsallığının kaynağı göklerde idi . Yitro’ninki ise ruhunun derinliklerinde saklıydı.
Yitro’nun bizlere bıraktığı en büyük miras; şayet göklerden beslenemiyorsak dahi ruhumuzun derinliklerinde “İLAHİ SÖZÜ” keşfedebileceğimizi öğretmesidir. Çünkü Tanrı’ya Hizmet (Avoda) için en güçlü araç aklımız ve insani duygularımızdır.
Sevgilerimle - Shabat Shalom
Rabi. Yishak BİLMAN (z”l) & Moşe PASENSYA
Hozzászólások