Yıllardır her yanını ziyaret ettim, İsrail’in. Bu yıl da Ürdün Vadisini boydan boya geçen Route 90 (Rehavam Zeevi’nin anısına Gandi Yolu) üzerinden Yeruşalayim’den Metula ve Lübnan sınırına kadar uzanarak 1000 km yol katettik.
Fakirliğine ve pespaye görünümüne şaşırdığım yerlerden geçtik: Tiberia, Safed…veya Kudüs’ün eski semtleri. Tel Aviv’in göbeğinde bile, Hayarkon Caddesi’nin bazı noktalarında, Bağımsızlık Savaşı’ndan bu yana aynı yıkıntı halinde kalmış binalara rastlanır.
Bazı şehirlerde belediye otobüslerin eskiliği, Rothschild Bulvarında dükkanların son 25 yıldır değişmemiş halleri, Bnei Brak veya Mea Şearim’de yoksul ailelerin sanki ülkenin gelişmesinden hiç nasiplenmemiş evleri, modern İsrail’in istatistiklere yansıyan zenginliğinin yarım yüzyıl gerisinde.
Uluslararası tablolara göre İsrail 42,000 US$’ı aşan kişi başı milli hasıla geliri ile İtalya, İspanya hatta Japonya’nın bile önünde, Fransa ve İngiltere’nin (Birleşik Krallık) biraz gerisinde. Yakında onları da geçmeye hazırlanıyor.
Fakat bu ülkeleri gezenlerin tanıklık edeceği gibi İsrail’in yaşam standardı, bazı yörelerde, bunların bir hayli altında. TelAviv’in yeni semtleri veya Herzlia’nın çarpıcı hi-tech binaları zenginliğin yetenek kaynakları olabilir fakat belli ki nüfusun bir kesimi ilerlemenin gerisinde kalmış. Yalnız İsrail’li Araplar ve Haredi topluluklar değil, Yahudi İsrail’liler arasında da son 20 yılın gelişmeleri herkese eşit davranmamış.
Nedenleri? Önce Gini oranı denen ‘’gelir eşitsizliğine’’ eğilelim. Bu sayının ‘0’ olması gelir tam eşitliğine, ‘1’ ise tam eşitsizliğe işaret eder. Örnek: Bir toplumda bir kişi gelirin tamamına sahip, geri kalanlar ise toplam gelirden hiç yararlanmıyorlarsa bu grubun Gini oranı 1’dir.
OECD’ye üyeleri arasında Gini 0.24 – 0.49 arası oynar. Başabaş geliri olanlar arasında İtalya – 34.7, İspanya – 36.0, Japonya – 32.1, Fransa – 32.3, Birleşik Krallık – 34.1 iken İsrail – 41.4 (Dünya Bankası – 2012). Türkiye (41.9) kadar kötü gelir eşitsizliği…
Bu eşitsizliğe yol açan ise hükümetlerin vergi ve teşvik politikaları: Büyüme ve gelişmeyi eşitliğin önüne koymaları. Bunun da gerisinde ülkenin güvenlik algıları yatıyor. Yüksek savunma bütçesini desteklemek, Tsahal’in rekabetçiliğini yükseltmek, sermaye ve yetenek çekmek için İsrail bir miktar eşitsizliğe göz yummak zorunda kalıyor.
Üstelik İsrail pahalı memleket. Fiyatlar New York’dan yalnız % 15 daha düşük (https://www.numbeo.com/cost-of-living/rankings_current.jsp). Londra’dan % 5 aşağıda fakat Paris’le hemen hemen ayni düzeyde.
Şekel’in de ucuz para olduğu iddia edilemez. Son aylardaki USD’ye karşı 3.75’e inme hariç tutulursa son 3 yılda 4’den 3.50 kadar yükseldiği vakidir.
Sonuçta İsrail Kişi Başı Milli Gelir olarak zenginler kategorisinde iken eşitsizlik açısından yer yer orta halliler sınıfında addediliyor.
Önümüzdeki seçimlerde muhalefet partilerinden hatta Likud’dan dahi biraz daha dengeli gelir dağılımı için önerilerin gelmesi olasıdır.