Kim Yahudi?..

“Yahudi olmak zor iştir.” Bu ne anlama gelir? Hem Diaspora ’da Yahudi olarak yaşamı sürdürmenin, hem de Yahudiliğe kabul edilmenin zorluğunu belirtir bu cümle...

Kısa bir süre önce İsrael Yüksek Mahkemesi (Bagats),13.09.2018 tarihinde, İsrael Başhahamlığı dışında bağımsız bir rav tarafından Yahudiliğe geçişi yapılan bir Yahudi’nin nüfus kayıtlarında Yahudi olarak gösterilmesine karar verdi. Dini çevrelerin politik nedenlerle tepki göstermedikleri bu karar oldukça önemliydi. Burada söz konusu olan Reformist veya Konformist bir rav tarafından gerçekleştirilen “Giur”un (Yahudi dinine geçişin) kabul görmesi değil, sadece “sistem dışında” bağımsız Ortodoks bir rav tarafından gerçekleştirilen “giur”un tanınmasıydı.

İsrael devleti bir kişinin Yahudi olduğuna ne şekilde karar verir? Bir kişinin Yahudiliğinin tanınması açısından üç ayrı derecelendirme söz konusudur.

Yahudi bir anneden dünyaya gelen veya Rabanik Ortodoks Mahkemesi uyarınca İsrael’de veya yurt dışında “Giur” geçiren kişi hem dini, hem de sivil haklar açısından tam Yahudi olarak kabul edilir. Bu kişi Geri Dönüş Yasası’ndan yararlanarak İsrael’e aliya yapabilir ve kayıtlarda din hanesine “Yahudi” olarak yazıldığından Yahudi dini gereğince evlenebilir. Bu Yahudiliğin tanındığı en üst düzeydir.

Büyükanne veya büyükbabadan herhangi birinin Yahudi olması durumunda o kişi Raşam HaOhlusiya (Nüfus Müdürlüğü) kayıtlarında Yahudi olarak gösterilmesine, göçmen olarak kabul edilmesine rağmen dini haklardan yararlanması mümkün değildir ve bu kimse Yahudi Alahasına göre evlenemez. Bu daha düşük derecede Yahudiliğin kabul edildiği bir durumdur.

En nihayet bazı kimselerin kayıtlarda Yahudi olarak belirtilmeleri sadece açıklayıcı bir nitelik taşır ve bu kimseler ne Geri Dönüş Yasası’ndan yararlanabilirler, ne de Yahudi dini esaslarına göre Yahudi sayılırlar.

Ancak Yahudiliğin ikinci ve üçüncü derecede tanındığı durumlar ise oldukça karmaşıktır. 2002 yılında Yüksek Mahkeme (Bagats) yurt dışında Reformist veya Konservatif akımlar tarafından Yahudiliğe geçenlerin İsrael vatandaşı sayılacaklarını ve göçmenlik haklarından yararlanabileceklerine karar verdi. Ancak 2004 yılında İsrael’de de aynı akımlar tarafından Yahudiliğe geçenlerin aynı statüde sayılmaları yönündeki başvuru, aradan bunca yıl geçmesine rağmen sonuçlandırılmadı. Ortodoks dindar çevrelerin olası tepkileri karşısında mevcut statükonun korunması amaçlanmış olabilir.

2016 yılında ise yine Yüksek Mahkeme, Ortodoks özel ravlar tarafından gerçekleştirilen “giur”ları kabul etti. Ancak bu kişilerin nüfus kayıtlarına işlenmesi sadece açıklayıcı nitelik taşımakta ve Yahudi dini uyarınca evlenmeleri mümkün olmamaktadır. Yukarıda sözünü ettiğimiz ve kısa bir süre önce Bagats’ın aldığı son kararın önemi şudur; Pek çok kimse Geri Dönüş Yasasına göre İsrael’e aliya yapmakta ancak dini açıdan Yahudi kabul edilmediklerinden kendilerini ikinci sınıf vatandaş görmektedirler.

Diğer yandan “Haridi” partiler tarafından “Hok Giur” (Yahudiliğe Geçiş Yasası) değiştirilmek istenmektedir. Tasarıda, sadece İsrael Ortodoks Hahambaşılığı tarafından Yahudiliğe geçmeleri kabul edilenlerin hem sosyal, hem de dini açıdan Yahudi sayılacağının belirtilmesi istenmektedir. Amaç Yüksek Mahkemenin farklı yöndeki kararlarının önünün kesilmesidir.

Ancak özellikle ABD Yahudiliğinde diğer akımlar çok güçlü olduğundan bu tasarı henüz Knesset’e sunulmadı.

Konuya ilişkin her hangi bir yorumda bulunmayacağım. Ancak durumun karmaşıklığı karşısında 14.09.2018 tarihli Yediyot Aharonot Gazetesi’nde yayımlanan Kobi Nahshoni’nin “Eh mahlitim mi Yehudi ?” ( Kimin Yahudi olduğuna nasıl karar verilir?) başlıklı yazısından yararlanarak bilgi aktarımında bulunmak istedim.