Yahudi takvimindeki en kutsal gün Yom Kipur

Tüm dünya Yahudileri için bir oruç, itiraf, kendi içine ve Tanrı’ya dönüş günü olan Yom Kipur, eşsiz bir gündür. Tora’da açıkça belirtilen tek oruç günü olan Yom Kipur, bu yıl 29 Eylül Cuma akşamüstü başlıyor.

Sadece bu gün, 10 Tişri günü, ruhun en iç boyutunun kendini gösterdiği ve dışarıya açıkça yansıdığı gündür. Ruhun bu boyutu ‘yehida-bir’lik’ ruhlarımızın ‘bir’liğini temsil eder. Bu ‘bir’lik, tüm dağılma, parçalanma, bölünme, düalite, çoğunluk/azınlık kavramlarını aşar. Tanrı’dan başka hiçbir şey olmadığı, her şeyin Tanrı’nın parçası olduğu, ayrı ayrı varlıklar değil, herkesin ‘bir’ ve birbirine bağlı olduğu, Tanrı’dan ayrı değil, Tanrı’nın içinde var olduğu, Tanrı ile ‘bir’ olduğu gerçeği, ruhun derinliklerinde hissedilir.

Kutsallık, bu özel günün ana temasını oluşturur. Yom Kipur mitsvaları, kişiyi olabildiğince fiziksellikten uzaklaştırarak meleklere benzer hale getirmeyi amaçlar, bu şekilde bölünmüş ve parça parça olan maddi dünyayla etkileşim en aza indirilerek tamamen yücelik dünyasına dalmak mümkün olabilir. Tora’da belirtilen tek oruç günü olan Yom Kipur, bu yıl 29 Eylül Cuma akşamüstü başlıyor.

YOM KİPUR SEVİNCİ

Yom Kipur, hüzünlü bir gün olarak algılansa da, Yahudi bilgelerden Rabi Şimon ben Gamliel, Yom Kipur’un, yılın en sevinçli günlerinden biri olduğunu belirtir (Talmud Masehet Taanit 26b).

Rabi Akiva da, İsrail’in-Yahudi halkının mutlu, çok mutlu olması gerektiğini, çünkü onların günahlarından arınmalarının ‘bizzat Tanrı’ tarafından gerçekleştirildiğini ifade eder.

“Üzerinize temiz su dökeceğim, arınacaksınız. Sizi bütün kirliliklerinizden ve putlarınızdan arındıracağım.”(Yehezkel 36:25).

Ayrıca, Tanrı’nın, İsrail’in ‘umudu (=tikva =mikvesi) olduğunu’, mikvenin saf olmayanları arındırdığı gibi, Tanrı’nın da İsrail’i arındırdığına dikkat çeker. “Ey İsrael’in umudu Tanrı.” (Yeremya 17:13)

Yom Kipur, yılın en yoğun ve en ciddi bayramı olmasına rağmen, mutlu bir gündür. Çünkü bayramın gereklerini layığıyla yerine getiren, kendi içine dönüp hayatının muhasebesini yapan, hatalarını farkedip incittiği kişilerin gönlünü birebir alan (toplu mesajlarla değil), Tanrı ile ilişkisini sorgulayıp nerede olduğuna bakan ve hem akranları hem de Tanrı ile ilişkilerini geliştirmeyi hedefleyen kişi, hem başkalarıyla, hem Tanrı ile bağlarını güçlendirmek için ilk adımları atmıştır.

Talmud’da şöyle yazar: “Yahudiler için hiçbir gün Tu BeAv ve Yom Kipur kadar hayırlı ve güzel olmamıştır.” (Taanit 4:8)

Çünkü Tanrı’ya, Baba’mıza olan sonsuz güvenimizle, dürüstçe ve samimiyetle teşuva yaptığımızda, Tanrı’ya karşı bilerek/bilmeyerek işlediğimiz, pişmanlık duyduğumuz günahlarımızın, biz samimiyetle pişmanlık duyup bunları itiraf edip gelecekte bunları tekrarlamamaya niyet ettiğimizde Tanrı’nın bu günahlarımızı affetmekle kalmayıp; geriye dönük olarak sanki bu günahlar hiç olmamış gibi kabul edeceğinden emin oluruz. Sağlık, mutluluk, refah dolu Yaşam Kitabı’na yazılmış olmanın sevincini yaşar, bu şekilde Tanrı’ya her yıl biraz daha yakınlaşmamızı, ilişkimizin daha güçlenmesini tarifsiz bir sevinçle kutlarız.

*Dikkat: Bunlar sadece kul ile Tanrı arasındaki davranışlar için geçerlidir. Kalbini kırdığımız kişilerle de aynı bu şekilde pişmanlık duyup, hatamızı dürüstçe itiraf edip özür dilemeli ve tekrar etmemeye niyet etmeliyiz.

ADIM ADIM YOM KİPUR

5778-2017

Kapara: Yom Kipur’dan önceki günlerde ‘kapara’ yapma âdeti vardır. Geleneksel olarak canlı bir tavuğun ya da bir miktar paranın insanın başının üstünde döndürülüp, kapara duası edilerek kefaret olarak ilan edilmesidir. Kapara, Matan Baseter gibi ilgili kurumlardan telefonla da yapılabiliyor, ismi verilen kişiler için kapara duası okunuyor.

Tsedaka: Tanrı’nın bize dağıtmamız için verdiklerini, adil bir şekilde ihtiyaçlılara ulaştırmak, bizim görevimizdir. Tsedaka vermek hem görevimizdir, hem bunu samimiyetle yapmak övgüye değer bir davranıştır. Ayrıca hakkımızda verilebilecek sert hükümleri iptal etme, hatta ölümden kurtarma gücüne sahiptir. ‘Tsedaka tatsil min amavet’. Tsedakayı kurumlara ulaştırdığımızda, onlar tarafından ihtiyaçlılara yönlendirilir.

Teşuva: Birisi günah işlediğinde, ‘ba’al avera’, yani ‘günah sahibi’ olarak adlandırılır. Günah sahibi, samimiyetle niyet ettiği ve teşuva yaptığı takdirde bu günahı elden çıkarabilir, onu boşayabilir. Tanrı’nın Görüntüsünde ve Benzeyişinde yaratılan insan iyidir, güzeldir, olağanüstüdür. Tanrı insana Kendi Nefesini üfleyerek can vermiştir. İnsanın özü; saf, temiz ve kutsaldır. Maalesef günlük hayatın zorlukları ve baştan çıkarıcılıkları ile zaaflarımıza yenik düşüp günah işlemiş olabiliriz. Günahlara sahip olabiliriz. Ama günahlarımız, kim olduğumuzu, kim olacağımızı belirlemez. Bunların farkına varıp tüm kalbimizle teşuva yaptığımızda onlardan tamamen kurtulmamız, onlardan boşanmamız mümkündür. Bunun için önce, hatalı davranışlara son verilir. Daha sonra bu olumsuz davranışlar için dürüstçe ve samimiyetle pişmanlık duyulur. Bundan sonraki adımda Tanrı’ya, sözlü olarak hatalar itiraf edilir. En son olarak da gelecekte bu olumsuz davranışları tekrar etmemeye dürüstçe niyet edilir. Bunlar sadece kul ile Tanrı arasındaki hatalı davranışlar için geçerlidir. İnsanlar arasındaki yanlış davranışlar için ilgili kişilerden özür dilemek gerekir. (Aşkenaz Roş Aşana Kartı 5777)

Pişmanlık diye tercüme edilen Teşuva, aslında kendi özüne, Tanrı’ya Dönüş anlamını taşır. Hatalı bir davranışta bulunmadan, günah işlemeden de teşuva yapabiliriz. Mitsvalarımızı arttırarak, bu dünyadaki görevimiz üzerine düşünüp bu yolda harekete geçerek, Tanrı’nın elçileri olmaya layık bir şekilde yaşayarak, Tora öğretilerini sadece okuyup anlatmakla kalmayıp bunları hayatımıza da uygulayarak, yaşantımızla örnek olarak ve dünyayı Tanrı’nın Varlığı’nı barındırmaya layık bir hale getirmek için kendi üzerimize düşeni yaparak Tanrı’ya daha çok yaklaşabiliriz.

Aramızda olmayan yakınları ziyaret etme: Yom Kipur’dan önce mezarlığa gidip artık aramızda olmayan yakınlarımızı ziyaret etme adeti vardır. Ayrıca tsadiklerin mezarlarını ziyaret etme ve dua etme âdeti de vardır.

Dua etmek için tsadiklerin mezarını ziyaret eden kişilerin duaları bu tsadiklere değil, her zaman Tanrı’ya yönelik olmalıdır. Tanrı’dan, kendilerine, bu tsadiklerin liyakati hatırına merhamet bağışlaması için dua etmelidirler.

Erev Yom Kipur-9 Tişri-Bu yıl 29 Eylül Cuma

*Selihot: Yom Kipur’dan hemen önceki sabah, yine gün ağarmadan önceki saatlerde yapılır.

*Yemek mitsvası: Kipur’dan önceki gün ziyafet gibi yemek ve içmek kuralı vardır. Bunları bu kurala uyma niyetiyle yapan kişi, bu günde de oruç tutmuş gibi kabul edilir. Ziyafet gibi yeme ve içmenin amacı, orucu daha rahat geçirmek için olsa bile, bu yemek, mitsvayı yerine getirme hazırlığı olduğu için, başlı başına bir mitsva sayılır.

*Mikve: Yom Kipur’dan önceki gün Mikve’ye (Dini kurallara göre tabii sularla hazırlanmış arınma havuzu) girme adeti vardır. Bunun sebebi, yılın en kutsal gününe, dini olarak arınmış olarak girmektir. Diğer bir sebebi ise, mikveye dalıp, yeni doğmuş bir insan olarak çıkmaktır. Aynen teşuva yaptıktan sonra yeni bir insan olarak hayatımıza devam etme niyetinde olmamız gibi.

*Seuda Hamafseket: Akşamüstü ‘Oruca Başlama Yemeği’, özenle hazırlanmış ve zengin yemeklerle donatılmış bir sofrada yenilir.

Cuma olmasına rağmen yemekte Kiduş duası yapılmaz ve Amotsi duası ‘bir’ ekmekle yapılır.(Çünkü Şabat’a girilmemiştir, bu bir Şabat yemeği değildir).

*Bayram mumlarının yakılması: Güneş batmadan önce bayram şerefine mumlar yakılır. Bu yıl Kipur, Şabat gününe denk geldiği için, mumları yaktıktan sonra şu dua söylenir: “Baruh Ata Ad.Elo-enu Meleh Aolam, Aşer Kideşanu Bemitsvotav Vetsivanu Leadlik ner şel Şabat ve şel Yom Hakipurim - Bizleri mitsvaları ile kutsayan ve bize Şabat ve Yom Kipur mumlarını yakma mitsvasını veren, Evren’in Efendisi Tanrı’mız, Sen Mübareksin.”

*Bayram mumları yakılmadan yemek ve sonrasında çay kahve vb bitmiş olmalıdır. Bu mumların yanında 25 saat boyunca yanacak bir mum daha yakılır. Şabat bitiminde Avdala, bu mumdan ateş alınarak yapılır.

Çocukların kutsanması: Yom Kipur’da sinagoga gitmeden önce,artık günün kutsallığı başladığı ve merhamet ve bağışlayıcılık kapıları açıldığı için, anne ve babaların, çocuklarının başının üzerine ellerine koyarak onları kutsaması ve çocuklarının başarısı için dua etme adeti vardır.(Duaların tam metni ve Türkçe açıklamaları-KİPUR s.46- Gözlem Yayınları-www.gozlemkitap.com)

Yom Kipur yasakları: Şabat’ta yasak olan her şey, Yom Kipur’da da yasaktır. Buna ek olarak yaklaşık 25 saat boyunca yemek, içmek, soğuk suyla da olsa yıkanmak, ağzı çalkalamak, eşler arası ilişkide bulunmak, vücuda ferahlatıcı losyonlar sürmek, deri ayakkabı giymek yasaktır (deri kemer kullanılabilir).

*Arvit: Akşam duasında sinagog beyazlara bürünür. Normalde akşam duası sırasında takılmayan talletler, bu akşam takılır.

* Tallet mitsvası sadece gündüz uygulandığı için, güneş battıktan sonra sinagoga gelen bir kişi, tallet berahasını söylemez.

*Kal Nidre: Arvit duasının en benzersiz özelliği, Kal Nidre-‘Bütün Vaatlerim’ duasıdır. Bu dua ile vaat ettiğimiz ve sene içinde gerçekleştiremediğimiz bütün sözlerin iptalini dileriz. Bu sözler, sadece insanın Tanrı’ya karşı verdiği sözler için geçerlidir. Kal Nidre duası ile gerçekleştiremediğimiz vaatlerimiz ve adaklarımızın iptal edilmesini dilerken, ağzımızdan çıkan kelimelerin ne kadar önemli olduğunu bir kez daha idrak ederiz.

Kal Nidre duasının başka bir özelliği, İspanyol Engizisyonu sırasında ölümden kurtulmak için din değiştirmiş gibi gözüken ama ait olduğu Yahudiliğin gereklerini gizlice yerine getirmeye devam eden ‘konverso-marano’ların, teşuva-özüne dönüş zamanı olan Yom Kipur’da sinagoga gelip Yahudi toplumuyla hep birlikte dua edip yıl boyunca yaptıkları için Tanrı’dan af dilemeleriydi. Duada yer alan; “Kutsal Tanrı’nın Adına ve bu kutsal cemaatin adına, günah sahiplerinin bizimle dua etmelerine izin veriyoruz” kısmının söylenme sebebi de budur.

Ehal’deki tüm Sefer Tora’lar çıkarılır. Sefer Tora tutan iki kişi ve hazan, vaatleri iptal etme yetkisine sahip olan Bet Din’i temsil eder. Kal Nidre bu akşam ‘üç kez’ tekrar edilir. Önce yavaş bir sesle okunan Kal Nidre, her seferinde ses biraz daha yükseltilerek, yürekten gelerek samimiyetle okunur. Şeeheyanu berahası söylenir.

Ardından Anoten duası ile Türk Hükümeti’nin, Türk Cumhurbaşkanı’nın kutsanması, korunması, kötülüklerden sakınması, onlara yardım etmesi, onları yüceltmesi ve onları çok yüksek mevkilere getirmesi, onları tüm beladan ve acıdan sakınması için Yüce Tanrı’ya dua edilir. (Kipur s.70-Gözlem Yayınları-www.gozlemkitap.com )

*Şema: Akşam duasının başka bir özelliği de, sene içinde her sabah ve akşam söylenen Şema duasında her zaman içimizden söylediğimiz “Baruh şem kevod malhuto leolam vaed” kısmının ilk kez şimdi yüksek sesle söyleniyor olmasıdır. Bütün Yom Kipur duaları boyunca da bu kısım yüksek sesle söylenir.

Bir yoruma göre bunun sebebi, Yom Kipur’daki fiziksel kısıtlamalar sayesinde, bizlerin de birer melek konumunda olmamızdır.

Yom Kipur-10 Tişri

Bu yıl 30 Eylül Cumartesi

Nazlı Doenyas

*Netila: Sabah yataktan kalktıktan sonra yapılan ‘Netila-El yıkama duası’nda, sadece parmakların el ile birleştikleri ekleme kadar olan uç kısmı yıkanır, yüz yıkanmaz, ağız çalkalanmaz.

*Birkot Aşahar: Yom Kipur’da deri ayakkabı giyme yasağı olduğu için, ‘Birkot Aşahar- Sabah Duaları’ndaki şu kısım söylenmez: “Baruh Ata Ad. Elo-enu meleh Aolam .şeasa li kol Tsorki-Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evren’in Kralı, bütün ihtiyaçlarımı karşılayan.”

*Sinagog: Bu gün, beyazlar giyilerek sinagoga gidilir ve günün tamamı sinagogda ibadet ederek geçirilir. YomKipur duaları bütün senenin en kapsamlı dualarıdır, birçok değişik kısım, eklemeler vardır. Bütün bu özel duaları içeren dua kitabına Mahzor- döngü adı verilir. (Türkçe Açıklamalı Yom Kipur Mahzoru- “Kipur”-Gözlem Yayınları,2006)

*Viduy-Al Het: Gün boyu süren ibadet sırasında çoğul olarak yapılan itiraflar Viduy ve Al Het defalarca tekrar edilerek, günahlar için af dilenir. Viduy okunurken, ayakta baş eğik olarak durulur. Her günah itiraf edilirken sağ elle göğsün üstüne hafifçe vurulur. Bu itiraflar hep ‘çoğul’ olarak yapılır. ‘Yalan söyledik, ihanet ettik, vb’. Buradaki amaç, her Yahudi’nin birbirinden ve birbirinin işlediği günahtan sorumlu olduğunu vurgulamaktır.

*Minha-Yona’nın Kitabı: Öğleden sonra Minha duasında,Tanrı’dan kaçılamayacağı ve Teşuva yapıldığı takdirde bütün bir günahkar şehrin bile Tanrı’nın Affı’na kavuşabileceği mesajını veren Yona’nın kitabı okunur.

Yona’nın Kitabı ve bize anlattıkları: http://www.sevivon.com/index.php?option=com_content&task=view&id=1127&Itemid=31#Content

*Neila: Sadece Yom Kipur’a has olan ‘Neila-Kapanış duası’, Minha’dan sonra gün batmasına yakın söylenir.Kapanış, hem Kutsal Tapınağın kapanışını, hem de Yom Kipur’un sonuna yaklaşıldığı için dua kapılarının kapanmasını simgeler. Roş Aşana’da ilahi mahkeme tarafından verilen kararlar artık mühürlenmektedir, bunu idrak eden kişi daha büyük bir bağlılık, konsantrasyon ve yoğunlukla dua eder. Neila süresince Ehal’in kapıları açıktır. Af dilenen pişmanlık duaları Selihot ve ‘Babamız, Kralımız’ anlamına gelen Avinu Malkenu duaları bu bölümde de okunur.

*Neila’dan sonra çalınan Şofar (bu yıl saat 19.14), ve coşkuyla hep birlikte söylenen “Şema İsrael Ad.Elo-enu Ad.Ehad- Dinle İsrael, Ad.Tanrı’mızdır,Ad.Tek’tir’’ sözleri ile duanın sonuna gelinir.

** Oruç, şofardan sonra değil, Arvit duasından sonra yapılan Avdala’dan sonra açılır.

*Avdala: Sinagogda, bir gün evvelden yakılmış mumla yapılır.

*Birkat Alevana: İstanbul Sefaradları gibi başka bazı cemaatlerin geleneklerine göre Arvit çıkışında “Birkat Alevana-Ay Duası” okunur.

*Suka: Yom Kipur çıkışı, vakit geçirmeden, dört gün sonraki Sukot Bayramı için Suka yapma hazırlıklarına başlanır. Böylece hiç ara vermeden, bir mitsvadan diğer bir mitsvaya geçilmiş olunur.

Yom Kipur’un ABC’si ve Yom Kipur Felsefesi: http://www.sevivon.com/index.php?option=com_content&task=blogcategory&id=65&Itemid=30

Önemli Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya bu konular hakkında fikir vermek amacıyla Gateway to Judaism, El Gid Para El Pratikante, Yom Kippur-It’s Significance,Laws and Prayers, Every Person’s Guide to High Holy Days, 60 Days-A Spiritual Guide to the High Holy Days, Rosh Hashanah-Yom Kippur Survival Kit, Kutsal Kitap, Sacred Seasons, Yahudilikte İbadet, Kipur(Gözlem)kitaplarından ve www.chabad.org, www.jewfaq.org, www. judaism.about.com, www.torah.org, www.myjewishlearning.com sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır.Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi rabilerine başvurması gerekir.

*Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz.